پادشاهان اساتیری ایران بخش دهم

گرشاسب

شاهنامه از دو گرشاسب گفتگو میکند:یکی گرشاسب پهلوان که در حماسه ی ملی در ضمن برشمردن نام نخستین پهلوانان شاهنامه که در سپاه منوچهر بودند،از او به عنوان گرشاسب جهان پهلوان سپاه منوچهر و فریدون یاد می شود:

سپهدار،چون قارون کاوگان
سپه کش،چو شیر وی،شیر ژیان
چو گرشاسب،گردنکش تیغ زن
چو سام نریمان،یل انجمن
قباد و چو کشواد زرین کلاه
بسی نامداران گیتی پناه

و گرشاسب دوم گنجور شاه است.اینکه گرشاسب پهلوان همان گرشاسب گنجور باشد مطلبی است که نمی توان آن را با قاطعیت پذیرفت.گرشاسب دوم(گنجور شاه)مندرج در شاهنامه،پسر زو یا زاب است که پس از پدر مدت نه سال پادشاهی کرد.در دوران وی تورانیان ـ که ایران را ضعیف یافتند ـ دگر باره دست به حمله زدند و مقارن همین احوال بود که گرشاسب شاه پسر زو در گذشت و بنابر این فرصتی برای اقدام متقابل بدست نیاورد.و این فرجام کار پیشدادیان بود،چه پس از سپری شدن یک دوران فترت،کارهای پهلوانی سام و زال و رستم آغاز میشود.رستم کیقباد را بر اریکه ی شهریاری می نشاند و با این عمل،دوران پر عظمت و آشوب کیانیان شروع می گردد.
اسدی طوسی در گرشاسبنامه ی خود گفته های اوستا و آثار ادبی قرون اول اسلام را بازگو کرده است.بموجب مندرجات کتاب بندهش،نسب گرشاسب چنین آمده است:"گرشاسب و اوروخش دو برادر بودند از پسران اثرط،پسر شم،پسر تورگ،پسر شیدسپ،پسر تور،پسر جمشید."با مقایسه ی متون دو کتاب یاد شده و سایر منابع،چنانچه از تغییرات جزئی که به مرور زمان پیش آمده است چشم بپوشیم،ملاحظه خواهیم کرد که در کلیات اختلافی وجود ندارد.همچنین در کتاب مقدس زرتشتیان در مورد جنگهای گرشاسب با دیوان و ددان روایاتی موجود است که اصول آنها با داستانهای گرشبنامه انطباق دارد.در کتابها ی مذهبی باستانی گرشاسب پهلوانیست مغلوب ناشدنی،زنده ی جاویدان و از یاران موعد زرتشتی،و به اعتبار همین روایتست که اسدی طوسی،گرشاسب را فرد کاملی معرفی میکند.در نبردهای سخت زبون و سر افکنده نمیشود،بر ببر و شیر و اژدها غلبه میکند و هنرها و دلیریهائی از خود نشان می دهد.
میر خوند در حبیب السیر می گوید:"به قول اکثر مورخین،به قول اکثر مورخین،گرشاسب دختر زاده ی بنیامین بن یعقوب و برادر زاده ی وی بود."به عقیده ی صاحب تاریخ معجم،"گرشاسب پس از در گذشت پدرش زاب،به مدت بیست سال بر تخت شاهی نشست."حمدالله مستوفی اظهار می دارد که"گرشاسب شش سال رایت شاهی را برافراشت"و از مفاتیج العلوم چنین بر می آید که"زاب و گرشاسب،به اتفاق یکدیگر به امر جهانداری قیام می نمودند."