رازیانه

رازیانه در طب سنتی ایران و طب نوین

با نام علمی foeniculum vulgare miller و نام عربی: رازیانج، گیاهی است علفی، معطر به ارتفاع 1-2 متر و با برگ‏هایی با پهنک منقسم به قطعات نازک و نخی شکل است.گل‏ها زرد و مجتمع به صورت چتر است .
دارای دو نوع قابل کشت است که با نام‏های عمومی رازیانه تلخ (bitter fennel) و رازیانه شیرین (sweet fennel) شناخته می‏شوند. بخش مورد استفاده رازیانه میوه آن است که غالبا بذر می‏نامند و همچنین ریشه آن دارای اثرات درمانی است.
در کتب طب سنتی (مخزن الادویه و ...) رازیانه دارای 2 نوع می باشد: بستانی و برّی. بستانی را بهترین نوع آن معرفی کرده است و رازیانه ای که به طور متداول مورد استفاده است همین نوع می باشد و در این مقاله به معرفی رازیانه بستانی می پردازیم.
طبیعت آن در ایتدای درجه سوم گرم و در آخر درجه اول خشک است.
از دیدگاه طب سنتی ایران:
- تقویت کننده قوای بینایی و معده و کاهنده ریاح است.
- سبب افزایش تولید شیر می شود به خصوص نوع تازه آن
- دم کرده آن به همراه انجیر در برخی از انواع سرفه و آسم و تنگی نفس مفید است .
- به تنهایی و یا با ادویه مناسبه جهت کاهش (تحلیل) ریاح غلیظه و درد پهلو و تهیگاه و قولنج و رفع رطوبات رقیقه و غلیظه و چسبنده به معده و کاهش حالت تهوع و برخی از انواع اسهال مزمن مفید است.
 - خوردن پودر شده آن (سفوف) با گلقند سرشته جهت تقویت معده و رفع رطوبات و بلاغم مفید است.
کاربردها در طب نوین:

در حال حاظر هم از میوه رازیانه و هم از روغن حاصل از آن استفاده درمانی می‏ شود.
مقدار و ترکیب شیمیایی اسانس رازیانه برحسب گونه گیاه و منشا آن کاملاً متغیر است همچنین تفاوت عمده‏ای میان اسانس حاصل از میوه ها و اسانس حاصل از گیاه تام وجود دارد.
مواد موثره اصلی موجود در دانه و روغن: trans-anethols (50-75%) است که میزان آن در اسانس حاصل از رازیانه شیرین 80-90% است. همچنین دارای (3-10%) Estragole می باشند.
روغن و دانه رازیانه دارای اثرات تحریکی بر حرکات دستگاه گوارش می باشد و در غلظت بالاتر اثرات ضد اسپاسم دارد. همچنینanethole و fencholne موجود در آن اثرات مهاری بر ترشحات دستگاه تنفسی دارد.
میوه و روغن حاصل از رازیانه نیز از نظر کمیسیون E جهت درمان سرفه، برونشیت و درمان اختلالات هضمی (دیسپپسی) مورد پذیرش است.
سایر کاربردهای درمانی در حال تحقیق رازیانه شامل اثربخشی در اختالالات عملکرد هضمی معده، احساس پری و سنگینی معده، نفخ شکم است.

خطرات و هشدارها:
از دیدگاه طب سنتی در افراد گرم مزاج مضر است و هضم آن به کندی صورت گرفته و سبب ایجاد سستی در معده می شود.
براساس توصیه کمیسیون E، بدون اطلاع پزشک نباید فرآورده‏های رازیانه را برای بیش از چند هفته مورد استفاده قرار داد، همچنین مصرف روغن(oil) و دانه رازیانه(seed) در دوران بارداری ممنوعیت مصرف دارد.
واکنش‏های حساسیتی در پوست و دستگاه تنفس گزارش شده است و درصدی از بیماران حساس به کرفس نسبت به رازیانه نیز واکنش‏های حساسیتی نشان می‏ دهند.


منابع:
1- تک نگاره‏های مصور پزشکی، مهندس محمد کمالی نژاد، ضمیمه سوم کتاب برهان رسان، انتشارات نشر شهر، 223
2 -mabberley DJ. The plant book, 2nd edn. Cambridge University Press, Cambridge, 1997: 286
3 - عقیلی خراسانی، مخزن الادویه، ص 405
4 - pdr for herbal medicine 2004, pp:318