مهر و مسیح

 

یلدا و مهر و مسیح(ع)‏

 

1ـ «میلاد» شب زادن عیسى‏ بن‏ مریم است(ع) و بیست‏وپنجم‏ است از کانون الاول و زادن او به دیهى بوده است که او را ناصره ‏خوانند.1 عیسى در شب یلدا به دنیاآمد.2

 

ـ به صاحب دولتى پیوند اگر نامى همى جویى

که از یک چاکرى، عیسى چنان معروف شد یلدا (سنایى)

 

ـ ایزد دادار مهر و کین تو گویى

 از شب قدر آفرید و از شب یلدا

 زانکه به مهرت بوَد تقرب مؤمن/

زانکه به کینت بود تفاخر ترسا (امیرمعزى)

 

ـ یک‏شنبه است از او، ز تو آدینه

تو لیلِ قدر دارى و او یلدا (ناصرخسرو)

 

ـ سخنم بلند نام از سخن تو گشت‏و شاید

که درازنامى از نام مسیح گرفت یلدا (سیف اسفرنگى)

 

2ـ «یلدا» مأخوذ از سُریانى است به معنى میلاد عربى. چون شب را با میلاد مسیح تطبیق مى‏کرده‏اند، از این رو بدین نام نامیده‏اند. و جشن میلادمسیح که در 25 دسامبر تثبیت شده، طبق تحقیق محققان در اصل جشن ‏ظهور میترا (مهر) بود که مسیحیان در قرن چهارم میلادى آن را روز تولد عیسى قرار دادند. (لغتنامه دهخدا)

 

بین مسیح (به نقل از انجیل) و میترا و مسیحیت و میترائیسم به قدرى شباهت وجود دارد که برخى مسیحیت‏را تداوم همان آیین مهرپرستى مى‏دانند. 3

 

«مهر» ایزد فروغ و روشنایى ویکى از بزرگترین ایزدان در اساطیر کهن هندوایرانى است و ستایش او دراساطیر و آیین‌هاى دینى آنان جاى والایى داشته و بعدها کیشى‏جداگانه به نام مهرآیینى یا «میترائیسم» از آن پدید آمد و در بخش بزرگى‏از آسیا و اروپا گسترش یافت. بسیارى از نهادهاى دینى مسیحیان اقتباسى‏است از بنیادهاى مهرآیینى و بازماندة «مهرابه»هاى کهن را در زیربسیارى از کلیساها تا به امروز مى‏توان یافت. (تعلیقات جلیل دوستخواه‏ بر اوستا) در اینجا به ذکر پاره‏اى از شباهت‌هاى مهر و مسیح(ع)‏ مى‏پردازیم:

 

در آیین میترائیسم روز 25 دسامبر به عنوان روز تولد خدا جشن گرفته مى‏شد و مهری‌ها معتقد بودند که میتره از دل سنگى زاده شد و در وقت تولدش چند چوپان حضور داشتند. مسیح(ع) نیز در طویله و روز 25 دسامبر به دنیا آمد4 و فرشته خداوند این مژده را همان شب به چند چوپان داد (انجیل لوقا). میتره از مادرى باکره متولد شد و در سرودى به افتخار این تولد آمده است: «باکره‏اى زاییده است... براى شما نجات‏بخش‏ متولد شد.» مسیح نیز از مادرى باکره به دنیا آمد و فرشته‏اى مژده داد: امروز براى شما نجات‏بخش متولد شد.

 

میتره مدتى را در کره خاکى به سر آورد و پس از شکار کردن‏ گاوى، دوره اقامتش به انتها رسید و به آسمان عروج کرد. به باور مسیحیان، مسیح نیز به عنوان‏ فدیه گناهان بشر، پس از قربانى‌شدن به آسمان عروج کرد.

 

در برخى تصاویر متعلق به ‏مذهب مهر، در ضیافتى که شب آخر حضور میتره به افتخار او برپا شد، علاوه بر دو خدمتگزار، هشت نوجوان دیگر هم حضور دارند که مجموعاً دوازده نفر مى‏شوند؛ برابربا تعداد حواریان مسیح در شام آخر.

 

میتره آن گاو را ذبح کرد تا پیروانش بتوانند گوشتش‏ را بخورند و خونش را بنوشند؛ به گفته انجیل، مسیح نیز در شام آخر نان و آبش را تقسیم کرد و گفت: «این را بخورید که گوشت من است و این را بیاشامید که خون من است.»

 

مهری‌ها معتقد بودند که مصرف گوشت و خون گاو، حیات تازه‏اى به فرد مى‏بخشد و نه تنها نیروى ‏جسمانى را افزایش مى‏دهد، بلکه روان را هم تصفیه مى‏کند و به هنگام رستاخیز درفروغ ابدى اثر مفیدى مى‏گذارد. به عقیده برخى محققان میتره با قربانى گاو مى‏خواست ‏با او وحدت عرفانى برقرار کند؛ مسیحیان نیز با خوردن نان و شراب مخصوص در کلیسا، به طور نمادین گوشت و خون مسیح را مى‏خورند و با او اتحاد برقرار مى‏کنند.5

 

در آخرین ضیافت میتره، سُل (ایزد خورشید) با لباسى قرمز حاضر بود و میتره هم‏ جامه‏اى سرخ بر تن و کلاهى ارغوانى بر سر داشت؛ به باور نصارا مسیح نیز در وقت مصلوب شدن، جامه‏اى سرخ به تن کرده بود.

 

میتره آخرسر بر گردونه خورشید سوار شد و به آسمان‏ عروج کرد6 و چه بسا از آنجا صلیب ـ به عنوان نماد گردونة خورشیدـ در آیین مهرى و بعدها به عنوان وسیله عروج مسیح در آیین مسیحیت مورد تقدیس و احترام قرار گرفت.جالب اینکه هنوز در نظر مسیحیان یک‏شنبه روز مقدس (holiday) است که روز خورشید (sunday) نامیده مى‏شود.7 در ادب فارسى نیز مسیح(ع) پس از عروج، به آسمانِ چهارم (فلک خورشید) رفت و در آنجا ساکن شد. اوحدى مراغه‌ای در وصف حضرت مریم(س) گوید:

 

ـ مُهر دوشیزگى تمیمه او/ «مِهر تابنده» در مشیمه او

 

ـ به چارم آسمان پهلوى خورشید/ تو ما را چون مسیحا دارى امروز (مولوی)

 

ـ خورشید کوست قبلة ترسا و جفت عیسى... (خاقانى)

 

ـ اندر صف «خورشیدپرستان» شدم اینک/ زیرا که میان سخت به «زنار» ببستم (امیر معزى)

 

ـ سایه خورشیدسواران طلب/ رنج خود و راحت یاران طلب (نظامى)

 

برگرفته از :

روزنامه اطلاعات

 

پی‌نوشت‌ها:

 

1. ابوریحان بیرونی، التفهیم، 247

 

2.سیروس شمیسا، فرهنگ تلمیحات، 417.

 

3. از جمله شباهت لفظى: مهر، میتره، میثره (اوستایى) ، میسى (فارسى باستان) با مسیح (تلفظ عربى) و میشى (تلفظ سُغدى) با ماشیح (تلفظ عبرى) . (ر.ک جستارى درباره مهر و ناهید، ص69)

 

4. به عقیده ارامنه ایران، تولد مسیح در ششم ژانویه و تولد مهر در 25 دسامبر است؛ ولى زمانى که ‏رومیان به ‏مسیحیت گرویدند، به سبب علائقى که به آیین مهر (میترائیسم) داشتند، جشن میلاد مسیح را چند روزى زودتر و مطابق با سالروز تولد مهر قرار دادند و این سنت تا به امروز در کلیساى غرب (برخلاف کلیساى‏شرق) باقى ماند.

 

5. ر.ک.نامه اول پولس به قرنتیان، فصل 17/10

 

6. آیین میترا، 123-118 و تحقیقى در دین مسیح، 475

 

7. کیهان فرهنگى، ش69، ص32