شنبلیله

کاربرد شنبلیله

نام فارسی : شنبلیله

نام انگلیسی: Fenugreek

نام علمی: Triogonella foenum-graceum

نام عربی: حلبه

نام تیره: Leguminosae (بقولات)

یا خانواده نخود Fabi aceae

گیاه شناسی:

گیاه شنبلیله ، یک گیاه معطر یکساله است که طول آن ، به ۶٠ سانتی متر می رسد و دارای یک ریشه اصلی عمودی طویل و ریشه های خزنده و شاخه دار بسیار و یک ساقه شاخه دار و مدور است. برگها ، مرکب از٣ برگچه و دارای یک دمبرگ هستند که از یک نقطه ، منشعب می شوند و برگچه ها ، به شکل تخم مرغ وارونه یا دوک مانند و کشیده

هستند و حدود نصف بالای پهنک آنها دندانه دار است. گلهای سفید رنگ یا بنفش مایل به سفید و بدون پایه آن ، به صورت تکی یا جفت ، در زاویه بین برگها و ساقه ها قرار می گیرند. میوه های آن بدون کرک ، به صورت نیام مستقیم یا داسی شکل بوده و به یک دهانه لوله ای پایان می یابند.

منبع جغرافیایی:

این گیاه ، بومی منطقه مدیترانه و شرق آن تا هند و چین و اندونزی و نواحی غربی آن ، تا جنوب اروپا و اتیوپی در آفریقا می باشد ودر نواحی ترکیه ،هند و چین ، اروپای مرکزی و جنوبی و شمال آفریقا، بطور وسیع کشت می گردد.

بخش مورد استفاده آن :

دانه های رسیده خشک شده آن می باشد.گرچه، برگ آن، سبزی اصلی قورمه سبزی ، غذای مطبوع ایرانی است و در انواع دیگر غذاهای ایرانی نیز، مورد استفاده قرار می گیرد.

طبیعت گیاه:

 این گیاه، دارای طبیعت گرم وخشک است.

افعال و قوا در طب سنتی ایران: 
موارد ذیل جهت آشنایی با گیاه شنبلیله عنوان شده و مصرف آن جهت درمان باید با مشاوره و زیرنظر پزشک متخصص طب سنتی صورت گیرد.

- از برگ آن ، به عنوان ملین ،ادرارآور، قاعده آور، اختلالات کبد (سوءالقنیه و استسقاء)، ورم طحال ، درد کمر ، جگر و رحم و رفع سردی مثانه و قطره قطره آمدن ادرار و از تخم آن نیز ، به عنوان ملین، مدر، اشتهاآور، قاعده آور، مقوی سینه، ریه و معده نام برده شده است.

- جوشانده تخم آن به تنهایی یا همراه با عسل: جهت دفع مواد حبس شده و بلغم غلیظ و لزج از سینه و رفع سرفه ، تنگی نفس و گرفتگی صدا و نیز جهت رفع بواسیر و شقاق ، تحلیل ورمهای سرد و سخت ، تنقیه امعاء ، درمان زخمهای امعاء و دردهای شکمی ، رفع شکستگی استخوان و سستی اعضا و نیز ، به عنوان بادشکن و مسهل مورد استفاده قرار میگیرد.

- شستشوی سر با آب جوشانده یا خیسانده آن ، در از بین بردن شوره سر و تقویت مو مفید است.

- شستشوی صورت با آب جوشانده یا خیسانده آن و استفاده از مخلوط شنبلیله کوبیده شده با عسل ، به صورت ماسک روی پوست صورت، باعث رفع چروک و نیکویی رنگ چهره می شود و تکرار آن، جهت از بین بردن کک و مک ولکهای تیره پوست مفید است.

- نشستن در جوشانده آن، جهت درمان ورم ، چسبندگی و ترشحات رحمی، نرم کردن رحم سفت و ورمهای سفت آن ، باز کردن دهانه رحم و تسهیل زایمان و دفع جفت ؛ مفید است.

- خوردن جوشانده آن با عسل ، فبل از غذا ، اثر ملینی دارد؛ ولی مصرف آرد تخم شنبلیله ، سبب سفت شدن شکم و رفع اسهال می گردد.

- همچنین شنبلیله ، سبب افزایش میل و قدرت جنسی می شود.

موارد استفاده در طب نوین :

- از مهمترین اثرات این گیاه ، کنترل قند خون افراد دیابتیک است که این اثر به دلیل کاهش جذب موادغذایی بخصوص قند به دلیل محتوای بالای فیبری ان می باشد.
- همچنین باعث افزایش اشتها و افزایش وزن می شود؛ به همین دلیل در قدیم ، برای کسانی که بسیار لاغر و ضعیف بودند یا در دوران نقاهت از بیماری به سر می بردند ، تجویز می شده است.

- همچنین ، در درمان ریزش مو ، درمان آکنه ، پیشگیری از کانسر پروستات، کولون و درمان کموتراپیک کانسر پستان نیز مورد استفاده قرار می گیرد؛
- دارای اثرات آنتی اکسیدان، ضد التهابی، ضد میکروبی، تحریک کنندگی ایمنی ، ضد ملانوژنز (تیره شدن رنگ پوست) و مهار مسمومیتهای کبدی و کلیوی نیز می باشد.

-موسیلاژ (لعاب) موجود در دانه آن، جهت موارد زیر، مورد استفاده قرارمیگیرد: 

به عنوان اکسپکتورانت و نرم کننده در برونشیت و گلودرد
به عنوان نرم کننده و ملین ، جهت رفع یبوست و کاهش نفخ،
به صورت ضماد نرم کننده در ضایعات پوستی ، لبها و ناخنهای ترک دار و سوختگی ها.
همچنین ، به دلیل داشتن اثرات ضد التهابی و ضد میکروبی آن ، به صورت ضماد در درمان سلولیت (التهاب پوست)، کورک، جوش، فیستول و زخمها و به صورت غرغره در گلودرد نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

تخم شنبلیله دارای اثرات افزایش تولید شیر مادران شیرده ، قاعده آوری و تقویت میل جنسی نیز می باشد.

عوارض گزارش شده مصرف شنبلیله:

- واکنشهای آلرژیک بسیار اندک ، به صورت رینیت، خس خس سینه ، غشی و آنژیوادم صورت ، به دنبال خوردن یا استنشاق دانه های آن

- عوارض خفیف گوارشی به صورت نفخ ، تهوع و ناراحتی معده 

- احتمال بروز علائم افت قند ، به دنبال مصرف بیش از ٨ گرم از دانه آن در یک روز .

منع مصرف مطلق:

- در سابقه آلرژی به شنبلیله

- در خانمهای باردار ، به دلیل اثرات تحریک و انقباض رحمی و القای زایمان (احتمال سقط جنین)
 

موارد احتیاط در مصرف :

- به دلیل اثرات متقابل داروها، نیاز به تعدیل و کاهش مقدار مصرف داروهای:
ضد دیابتی و انسولین به دلیل کاهش سطح گلوکز خون،
داروهای ضد انعقادی و
داروهای ضد تجمع پلاکتی ، به هنگام مصرف همزمان تخم شنبلیله وجود دارد.

نکات قابل توجه:

چون دانه شنبلیله، سفت و سخت می باشد، برای کسب اثرات آن ، بایدآن را به صورت شکسته و پودر درآورد.

در صورتی که میزان قند خون، بالا باشد ؛ نمی توان برای کنترل آن ، بطور مستقل از دانه های شنبلبه استفاده کرد ؛ زیرا میزان کاهش قند خون ، توسط دانه شنبلیله ، محدود است.

چون پودر دانه شنبلیه ، تلخ است ، برای استفاده راحت تر از آن، می توان پودر را در کپسولهای ۵٠٠ میلی گرمی خالی که در داروخانه ها عرضه می شود ، پر کرده و مصرف نمود.

از عوارض مصرف زیاد شنبلیله که در کتب طب سنتی ایران به آن اشاره شده است ، می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- ایجاد بدبویی دهان، زیر بغل ، عرق و ادرار - ایجاد سردرد - ایجاد تاری دید ، کدورت حواس و کاهش قدرت درک وتمرکز - ایجاد تهوع و مضر جهت معده در افراد گرم مزاج ، خوردن برگ شنبلیله بدون کاسنی ، جایز  نیست.
 

منابع:

١ ) الشامل فی الصناعة الطبیة – ابن نفیس قرشی – جلد ١٠

٢) تحفه حکیم مؤمن – سید محمد مؤمن تنکابنی – مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی – ١٣٨۶

٣) مخزن الادویه – محمد حسین عقیلی خراسانی

۴) الموجز فی الطب – ابن نفیس قرشی – قاهره - چاپ چهارم - ٢٠٠۴

۵) گیاهان دارویی و گیاه درمانی – دکتر محمد حسین صالحی سورمقی – جلد اول - ١٣٨٧

۶) یکصد گیاه معجزه گر – دکتر سهراب خوش بین – جلد اول - ١٣٨۵

7) PDR for Herbal Medicine - 2004