اویی سکونتگاهی شگفت انگیز

شهر زیر زمینی نوش آباد

 

 اویی

در‌ ساختار کهن نگاریی چاله سی شهر نوش آباد از بخش‌های شهرستان آران و بیدگل شهری در زیرزمین به نام "اویی" هست که برای همه بازدیدکنندگان شگفت انگیز است.آنچه به نام شهر زیرزمینی نامور است، به راستی ساختارهای فشرده ، پیچیده و گسترده چون دالانهای باریک تودرتو و اتاقهایی با گوشه‌های کوچک است. گردآورد اویی در زیر بافت دیرین و کهن شهر پاگرفته و تا رویه کنونی شهر نیز گسترده شده است. شناسایی این سازه ها به گونه خودبخود و به دست فری که خواست حفر چاه در سرای خود داشت روی داده و برای راه‌یابی به  آن، از برای پیدا نشدن درآیگاه بنیادین از آب انباری که نزدیک این شهر زیر زمینی است بهرمندی می شود.

  

ورودی آب انبار

سقف آب انبار

این گردآور که به روش دست‌کن زیر بافت شهر نوش آباد به روش انباشته ای از چهاردیواری ‌ها، راهروها، چاه‌هاو آبراه های بسیاری در 3 رده برپا شده است بر دیواره‌های آن آثار برخورد لبه چیز تیز دیده می‌شود و با‌ آگاهی ‌به ‌‌‌سختی نهاد زمین این بخش ، باستان‌شناسان این پنداره را گفته‌اند که ابزارهایی که برای کاویدن بکار بسته می‌شده، باید از ژادینی(جنسی) به سانِ الماس برخوردار بوده باشد.
گستردگی این شهر از برای پیوستگی میان کوچه ها و پاس‌بانی از جان و دارایی مردم در هنگام آشوبزدگی بوده و در دو رویه ترازی(افقی)‌و ستونی(عمودی) گسترش یافته است. به جز از درآیگاه بنیادین بُلندای همه بخشهای اویی به درازا سرشتین یک آدم و میان 170 تا 180 سانتیمتر است.بر رویه دیوارها و در بازه‌های اندک، جای "پیه سوز" به چشم می خورد که دوری این جایگاه ها از بام 20 سانت می باشد.

در دهانه هر چاهک تعدادی قلوه سنگ و یک تخته سنگ به اندازه دریچه چاهک دیده می شود که در مواقع احساس خطر یا ورود هوای آلوده یا دود به طبقات با تخته سنگ دریچه را مسدود  کرده و یا اگر دشمن قصد ورود به فضاها را داشته با سنگ‌ها که حکم وسایل و ابزار دفاعی را داشته بر سر مهاجمین می‌کوبیدند.اگر دشمن آتش روشن می کرد آنها با تخته سنگی که در کنار هانه هر چاه آماده بود درب آن را می بستند،در مواقع عادی عادی بعد از عبور از هر چاه دهانه آنرا با سنگی آسیاب شکل که در وسط آن سوراخی تعبیه شده بود می بستند که هم دشمن گول بخورد و هم از آن سوراخ اکسیژن وارد شود.ساختار این راهرو ها به شکل L  مانند ساخته شده که هنگام وارد شدن به راهرو آگر آشنایی به آن نداشته باشید گمان میکنید که بن بست است و این هم یکی از راهکار های فریب دشمن بوده.

ورودی چاه و در پوش آسیابی آن

در هنگام پناه بردن به زیر شهر سربازی جلوتر از همه چراغ ها را روشن میکرد و سربازی هم در انتهای صف مردم آنها را خاموش می کرد تا دشمن راه را پیدا نکند،راهروها بسیار تنگ بوده و فقط یک نفر می تواند از آنها عبور کند در بعضی از جاها باید به صورت خم د شد و در جاهایی هم باید به صورت سینه خیز باید عبور کرد
در بعضی قسمتها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده است که در بعضی اتاقها تبدیل به طاقچه جهت قرار دادن اشیا می شود. اتاق‌ها با ارتفاع180 سانتی متر و با ابعاد مختلف برای اسکان موقت حفاری کرده‌اند. در بدنه اتاق‌ها تعدادی طاقچه مشاهده می‌شود. اتاق‌ها به شکل تو در تو و با راهروهای زاویه دار که دید مستقیم را با فضای بعدی از بین می‌برد، ساخته شده است. در بدنه دیوار اتاق‌ها و در بعضی از آنها چاهک‌هایی مشاهده می‌شود که به سختی می‌توان وارد آن شد. ارتفاع این چاهک‌ها 3تا 5متر است که راه ارتباطی به طبقات بعدی است این چاهک ها را هم به صورت L طراحی کردند.

چاهک های L شکل

راه‌های ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده که هر کس قصد ورود به فضاها را دارد ناگزیر باید از پایین به بالا حرکت کند که قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می‌رساند و این ساختار دفاعی به‌گونه‌ای است که تسلط کافی را برای مقابله با دشمن فراهم می‌کند.
سیستم تهویه شهر زیرزمینی نوش آباد ازطریق کانالهایی بوده که در طبقه اول و به سطح زمین ایجاد شده است.چاه های مرتبط طبقات، علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین می شده است.دسترسی به این فضاها به دلیل قرار گرفتن در زیرزمین ازطریق یک چاه و کانال باریک و کوتاه امکان پذیر است.موضوع تدافعی و پناهگاه بودن این نوع معماری که در دل زمین ایجاد شده، تأثیر فراوانی بر چگونگی ارایه پلان معماری آن گذاشته است، بنابراین درمورد ورودی، دسترسی به این فضاها نمی بایست به سهولت صورت گیرد.این ورودی ها به شکلی بوده که هر منزل ورودی مخصوص به خود را داشته و هر خانه از یک ورودی منحصر به فرد مانند تنور،اصطبل،اتاق ها و یا غیره استفاده می شده.
روشنایی این فضاها با پیه سوزهای سفالی بوده و روغن آنها احتمالا از دو عصارخانه تاریخی موجود در نوش آباد تهیه می شده است که حدس بر این است که مخلوطی از چربی حیواناتی مثل گوسپند و نمک درست می شده.
در مواقع ناامنی و پناه گرفتن در زیرزمین آب مصرفی اهالی از پایابها و قناتها تامین می شد و علاوه بر پایابها مسیر اویی ها بگونه ای بوده که در بعضی قسمتها به قنات وصل بوده است.
تاریخ ایجاد و استفاده از این بناها به دوران ساسانی و اوایل اسلام می رسد و در دورانهای بعد یعنی سلجوقی تا صفویه و حتی قاجار مورد استفاده بوده است.
وسعت این اثر تاریخی که از عمق چهار متری از سطح کوچه شروع شده و تا عمق شانزده متری ادامه دارد مشخص نیست، اما با توجه به شواهد موجود و گفته اهالی تا بیرون از حصار تاریخی شهر گسترش داشته است و مساحت آن چهار کیومتر مربع تخمین زده شده است.
آثار معماری به دست آمده تاکنون در سه طبقه شامل راهروهای باریک به همراه اتاق های چهار گوش با طاقچه های ایجاد شده در دیوارهاست که ارتباط بین طبقات به وسیله چاههای عمودی حفر شده با پنج تا هفت متر عمق می باشد.

متاسفانه به دلیل نشت آب و ورود فاضلاب شهری به این مکان تاریخی و کهن باعث نمناکی و خیسی دیواره ها شده و دیواره ها حالت گل به خود گرفته اند و مانع پیشرفت حفاری ها و کشف مابقی این اثر ملی شده است که جا دارد قدر این شهر منحصر به فرد در دنیا که بزرگترین سازه در نوع خود در دنیاست را بدانیم و همه برای شناساندن آن به جهانیان و کشف و حفاری کامل آن تلاش کنیم.

نمناکی دیواره ها