میرنوروزی 1

میرنوروزی

از مراسم جشن ایرانیان باستان که متروک مانده است.یکی از کهن ترین جشنهایی که ایرانیان در ایام نوروز برگزار می کردند "میرنوروزی" بود. میرنوروزی امیر یا حاکم موقتی بود که در ایام نوروز برای تفریح و نشاط و شادی برای ۵ روز در فاصله زمانی روزهای پایانی اسفند ماه تا نیمه اول فروردین انتخاب می شد. در این مدت طبق سنتی کهن امیر یا حاکم شهر به ظاهر و موقتا از امارت خلع می شد. میر نوروزی در ادب فارسی به معنای "دولت زودگذر" است. در غزلیات حافظ به میر نوروزی اشاره شده است:

ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی

از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

چو گل گر خرده ای داری خدا را صرف عشرت کن

که قارون را غلطها داد سودای زر اندوزی

طریق کام بخشی چیست ترک کام خود کردن

کلاه سروری آن است کز این ترک بردوزی

سخن در پرده می گویم چوگل از غنچه بیرون آی

که بیش از پنج روزی نیست حکم میرنوروزی

عطاملک جوینی وزیر هلاکوخان در جلد اول تاریخ جهانگشای جوینی در مورد تصرف خوارزم به دست مغلولان می نویسد: "... در آن وقت خوارزم از سلطان خالی بود. از اعیان شهر خمار نام ترکی بود از اقربای ترکان خاتون آنجا بوده است... چون در آن سواد عظیم و مجمع بنی آدم هیچ سرور معین نبود که در نزول حدثات امور کفایت جمهور به او مراجعت نمایند... به حکم نسبت و قرابت، خمار را به اسم سلطنت مرسوم کردند و پادشاه نوروزی از او برساختند."مراسم میر نوروزی در بیشتر شهرهای ایران زمین برگزار می شد. ژاک دومرگان در سال ۱۸۹۰ میلادی به مهاباد رفت و شاهد برگزاری این جشن بود. او می نویسد: "من نتوانستم اصل و منشا این رسم را بشناسم. آنان می گفتند جشن میرنوروزی از پدران ما به یادگار باقی مانده است." جشن میرنوروزی بیشتر در خراسان و کردستان خصوصا در مهاباد برگزار می شد. اعضای تشکیلات میرنوروزی عبارت بودند از: "وزیر دست راست که معمولا از طرف میرنوروزی احکام معتدل و منطقی و قابل اجرا صادر می کرد. وزیر دست چپ که احکام مسخره و عجیب و فرامین خلاف و غالبا اجرانشدنی صادر می کرد. و میرزا که فردی باسواد بود و در دستگاه میرنوروزی سمت دبیری داشت.

فراشان، خدمتگزاران و دسته خنجرزنان یا جلادان که معمولا لباس سرخ می پوشیدند. مرد "کوپال زیوین" با کوپالی سیمین و بزرگ در دست مامور ابلاغ فرمانهای میر نوروزی بود. دسته موزیک شامل تمام نوازندگان بود که به طور افتخاری در آن شرکت می کردند. چرگران و وشکه رن که معمولا لباس او از پوست حیوانات بود و هزاران زنگوله کوچک به خود آویزان می کرد، به سینه و شانه هایش آیینه نصب شده بود و حرکات مسخره انجام می داد و به همه به جز میر نوروزی متلک می گفت.احکامی که وزیر دست راست صادر می کرد از این قبیل بود: "طبق فرمان میرنوروزی زندانیان بی گناه باید آزاد شوند یا خانواده هایی که با هم اختلاف دارند، فورا آشتی کنند یا ثروتمندان باید ذکات خود را به فقر بپردازند."وزیر دست چپ این گونه احکام را صادر می کرد: "مردان باید نصف سبیل خود را بتراشند و در صورت سرپیچی گوششان بریده خواهد شد یا حاکم شهر موظف است تا ظهر فردا کاخی از سنگ مرمر اعلا بسازد یا از امروز کلیه جوانان زیر ۱۳ سال باید زن بگیرند وگرنه باید با یک زن هشتاد ساله ازدواج کنند. یا کلیه اهالی شهر باید به روستاها بروند و روستاییان به شهر بیایند." میر نوروزی احکامی صادر می کرد، دستور حبس و توقیف و جریمه می داد. البته در صورت صدور فرمان جریمه یک هزارم حکم صادر شده گرفته می شد. کسانی که برایشان جریمه صادر می شد بامیل و رغبت این مبلغ را می پرداختند. چون یکی از رسوم عید نوروز بود، آن را به فال نیک می گرفتند.

یکی از دوستان علامه قزوینی که پزشک بود و برای مداوای بیماران به بجنورد رفته بود مشاهدات خود را از برپایی جشن میر نوروزی برای علامه قزوینی نوشته بود. او نیز نامه این پزشک را در شماره سوم مجله یادگار درج کرد. متن نامه چنین است: " فروردین در آنجا بودم. روز دهم فروردین دیدم جماعت کثیری سواره و پیاده می گذرند، که یکی از آنها با لباسهای فاخر بر اسب رشیدی نشسته چتری بر سر افراشته بود. جماعتی هم سواره در جلو و عقب او روان بودند. یک دسته هم پیاده به عنوان شاطر و فراش که بعضی چوبی بلند در دست داشتند، که بر سر هر چوب سر حیوانی از قبیل سر گاو و یا گوسفند بود یعنی استخوان جمجمه حیوانی و این رمز از آن بود که امیر از جنگی فاتحانه برگشته و سرهای دشمنان را با خود می آورد. دنبال این جماعت انبوه کثیری از مردم متفرقه، بزرگ و خرد، روان بودند و هیاهوی بسیار داشتند. تحقیق کردم گفتند که در نوروز یک نفر امیر شود که تا سیزدهم عید امیر وحکم فرمای شهر است. به اعیان و اعزه شهر حواله نقدی و جنس می دهد که همه کم یا زیاد تقدیم می کنند. بعد از تمام شدن سیزده نوروز، امارت او به سر می آید و گویا این شغل در یک خانواده موروثی بود.

"در استان کردستان و شهرهای کردنشین نیز جشن میرنوروزی گرفته می شد. در سال ۱۳۱۰ در شهرستان مهاباد میر نوروزی، پنج روز اول فروردین ماه را تعطیل عمومی اعلام کرد و دستور داد عامه مردم در مراسم جشن و شادی که در شهر برپا می شود شرکت کنند. در مهاباد دلقکی که به او "ریش کرن" گفته می شد، همراه میرنوروزی بود. او کدویی را از میان دونیم کرده و با نقاشی و رنگ آمیزی ماسکی مضحک درست کرده بود که بر چهره خویش می نهاد و سعی می کرد مردم را بخنداند. گروهی از مردم با میر نوروزی همکاری می کردند. میر نوروزی در مدت حکومتش اجازه نداشت بخندد، چنانچه می خندید فورا عزل می شد. اما دلقک سعی می کرد او را بخنداند. در سال ۱۳۲۴ در مهاباد جشن میرنوروزی باشکوه و جلال خاصی برگزار شد. هم اکنون نیز در برخی از شهرهای استان کردستان جشن میرنوروزی با تغیراتی بسیار، برگزار شود. در سنندج نوجوانان و جوانان با آتش افروزی و پایکوبی و دست افشانی همراه با میر نوروزی – به مدت چند ساعت خاطره جشن میر نوروزی را زنده نگاه می دارند.ملل دیگر نیز جشن شادی آفرین میرنوروزی را از ایرانیان اقتنباس کرده اند. مقریزی از برگزاری جشن میر نوروزی در مصر آگاهی می دهد:"

اجرای مراسم ا ین عید نوروز در تمام مدت دولت خلفای فاطمیون مصر و تا مدتها پس از انقراض ایشان معمول بود... در روز نوروز امیری موسوم به امیر نوروزی سوار می شود و با او جمع کثیری همراه می باشند و بر مردم حکمرانی می نماید و به مطالبه وجوهی که به خانه های اکابر و اعیان به مبالغ عطیمه حواله داده است، فرامین می نویسد و ماموران می فرستد. ولی جمیع این امور به عنوان ظنز و سخریه و تفریح است و در واقع به مقدار قلیلی از عطایایی که اکابر می دهند قناعت می کنند". او سپس می نویسد: "اجرای این مراسم و عادات در ایام نوروز چنانکه گفتم در تمام عهد خلفای فاطمیون و تا مدتی مدید بعد از انقراض دولت ایشان در مصر معمول بود که تا در حدود سنوات هفتصد و هشتاد و اندی که زمام امور حکومت به دست "برقوق" افتاد، بازیهای نوروزی را اکیدا و شدیدا قدغن کرد. مردم تا اندازه ای در خود قاهره از این کار دست کشیدند. به مرور زمان این عادات و رسوم اندک اندک از مردم افتاد وبه کلی متروک شد.