افضل‌الدین کاشانی

باباافضل محمد مرقی کاشانی

افضل الدین محمد پسر حسن پسر حسین پسر محمد خوزه‌ای مرقی کاشانی شناخته شده به باباافضل کاشی یا کاشانی شاعر و عارف ایرانی در واپسین سال‌های سده ششم هجری زاده شد. باباافضل همدوره با تازش مغول می‌زیست. بابا افضل کاشانی در تمام مدت عمر خود در کاشان ساکن بوده و اوقات خود را به تدریس و تألیف و تحقیق و مباحثه گذرانده‌است. برخی خواجه نصیرالدین طوسی را شاگرد و یا خویشاوند وی می‌دانند.
شعر زیر از اوست:

 

ده بار از این نه فلک و هشت بهشت		هفت اخترم از شش جهت این نامه نوشت
کز پنج حواس و چهار ارکان وسه روح		ایزد به دو گیتی چو تو یک بت نسرشت

در ضمن خواجه نصیرالدین طوسی شعر زیر را در وصف بابا افضل سروده‌است.

گر شرح دهد سپهر اعلا		فضل فضلا و فضل افضل
از هر ملکی به جای تسبیح		آواز آید که افضل افضل

با وجود بررسی های فراوانی که محققان و تذکره نویسان درباره تاریخ تولد و وفات افضل الدین به عمل آوردند، متأسفانه تاریخ دقیق تولد و وفات زندگی وی تاکنون ناشناخته مانده است. اما آنچه از نظر محققان نزدیک به یقین می باشد این است که حکیم در قرن ششم بدنیا آمده و در قرن هفتم بدرود حیات گفته است.

مدفن باباافضل در بلندترین نقطه منتهی الیه غرب روستای مرق واقع است؛ این دهکده در 42 کیلومتری شمال غربی کاشان قرار دارد. آرامگاه حکیم از بناهای عهد مغولی است، در داخل این بقعه دو قبر دیده می شود که یکی مرقد افضل الدین و دیگری به نام پادشاه زنگ شهرت دارد. بنابر روایات، پادشاه زنگ هنگام سیر و سیاحت در برخورد با افضل الدین مجذوب و مرید وی شده و تا آخر عمر در خدمت بابا زیسته و پس از مرگ در جوار مرقد او دفن گردیده است.

این حکیم بزرگوار پژوهشگری راستین در شیوه عرفان، حکیمی سزاوار در الهیات و شاعری شیرین گفتار در ادب پارسی است. اندیشه های نو آیین او همچون آذرخشی بود که جهان فلسفه و عرفان را روشنی بخشید؛ آثار وی بطور کلی عبارتند از:

1. المفید للمستفید 

2. ساز و پیرایه شاهان پرمایه

3. منهاج المبین

4. مدارج الکمال

5. عرض نامه

6. جاودان نامه

7. راه انجام نامه

8. مبادی موجودات

9. ترجمه رساله نفس ارسطو

10. ترجمه رساله تفاحه ارسطو

11. زجرالنفس یا ترجمه ینبوع الحیات

12. مکاتیب و سوال و جواب با منتجب الدین هراسکانی، شمس الدین محمد دزواکوش، مجدالدین محمد بن عبیدالله و تاج الدین محمد نوشابادی

13. رساله چهار عنوان

14. منتخب کیمیای سعادت امام محمد غزالی.

از دیگر آثار او ظاهراً شرحی است بر فصوص الحکم تألیف محی الدین ابوعبدالله محمد بن علی معروف به ابن عربی، و دیگر تقریر کوچکی است به عربی به اسم آیات الصنعه فی الکشف عن مطالب الهیئة سبعه یا آیات الابداع فی الصنعه.

رباعیات او در عین سادگی و روانی، آکنده از صنایع شعری و بدیعی و ضرب المثلهای گوناگونی است که در گفتگوهای توده پارسی گویان کاربرد داشته است.