آتورپات

آتورپات (Aturpat، به یونانی: Atropates؛ به معنای: حمایت شده از [ایزد] آتش؛ بسنجید با نام اوستایی "Aterepate" در یشت13/102 که ممکن است اشاره به همین فرد باشد) شهربان (satrap) ماد و فرمانده سربازان ماد، آلبانیا (اران) و Sacsene (سکاهای قفقاز) در نبرد Gauggamela در سال 331 پ.م. بود . او تا کشته شدن داریوش سوم در 330 پ.م. به وی وفادار ماند، سپس به اردوی مقدونیان پیوست. اسکندر در اوایل همان سال از همدان (یونانی: Ecbatana) عبور کرد، اما پیش‌تر حکومت ماد را به Oxydates واگذار کرده بود (ibid., 3.20.3; Quintus Curtius, Historiae 6.2.11)؛ ولی در 7-328، اسکندر اخوداتس را که وفاداری‌اش زیاد مورد اطمینان نبود، برکنار کرد و آتورپات دوباره در مقام خود برقرار گشت .

 فرمانده نیروهای ماد و آلبانی و ساکاسنس در نبرد گوگامل در سال ۳۳۱ پیش از میلاد مسیح. او تا مرگ داریوش سوم در سال ۳۳۰ پیش از میلاد به او وفادار مانده بود و بعد از مرگ داریوش سوم به اردوگاه مقدونیه‌ای‌ها پیوست
آتورپات در مقام شهربان ماد، "Baryaxes" شورشی شکست خورده‌ی آن منطقه را به اسکندر، در پاسارگاد در 24-325 پ.م. تسلیم نمود (Arrian, 6.29.3). وی در نزد و نظر فاتح مقدونی چنان برجسته نمود که اندکی بعد، دخترش به ازدواج با Perdiccas یار نزدیک اسکندر، درآمد (Arrian, 7.4.5; Justin, Historiae 13.4.13). واپسین دیدار آتورپات و اسکندر، در ماد در 3-324 پ.م. بود (Arrian, 7.13.5,6). 
براساس تصمیمی که در بابل، پس از مرگ اسکندر در 323 پ.م. برای تقسیم ناحیه‌ای اراضی فتح شده، اتخاذ گردید، ایالت (satrapy) ماد به دو بخش تقسیم شد و تنها ماد کوچک (بخش شمال غربی) به آتورپات واگذار گردید، در حالی که ماد بزرگ (بخش شرقی) به Pytho واگذاشته شد (Diodorus Siculus, 18.3.3; Justin, 13.4.13). اما در نهایت، آتورپات از بیعت با همه‌ی فرماندهان مقدونی خودداری کرد و ایالت‌اش را به پادشاهی مستقلی مبدل ساخت (Strabo, Geography 11.13.1). پس از آن، این بخش از ماد برای یونانیان با عنوان Media Atropatene [= مادِ آتورپاتکان] یا فقط Atropatene شناخته می‌شد، چنان که در پارتی و پارسی میانه به صورت آتورپاتکان (Aturpatakan) و در فارسی نو «آذربایجان» خوانده شده است. 
«آتورپات» علاوه بر بخشیدن نام خود به منطقه‌ی زیر فرمان خویش، دودمانی را بنیان نهاد که برای چندین سده در آذربایجان فرمان‌روا بود.

آتروپات هرگز حکومت هیچ‌کدام از سرداران مقدونی را به رسمیت نشناخت. او دودمانی بنا نهاد که در آتروپاتکان چندین قرن فرمان راندند.

آتروپات محلی را نزدیک گنزک به مغان داد تا آتشکده‌ای در آنجا برپا دارند. این آتشکده همان آذرگشنسپ معروف است که بعدها به تخت سلیمان انتقال داده شد. بسیاری از مغان و پیروان مذهب زردشت بدانجا رفتند و آتش مقدسی را که در ری نگاه داشته می‌شد، با خود به آن ناحیه بردند.