دیلم و دیلمیان
سرزمین مازندران و گیلان از نظر طبیعی به دو بخش جلگه ای و کوهستانی تقسیم میشد که به قسمت کوهستانی گیلان دیلم و به مازندران طبرستان می گفتند و از قرن سوم هجری اسلام در این مناطق پدید آمد و دولتهایی در آنجا تشکیل گردید.
دیلمیان از علویان طبرستان استقبال می کنند
در اواسط قرن سوم هجری , مردم طبرستان و دیلم توسط گروهی به نام علویان که از نسل امام حسن بودند , به دین اسلام فرا خوانده شدند و بدلیل تمایلات استقلال طلبانه , به کمک آنان دولت علویان را تاسیس کردند . مرکز حکومت آنان شهر آمل و از مشهورترین سران علویان داعی کبیر و و ناصر کبیر بود . حکومت علویان توسط سامانیان منقرض شد ولی پیروان و سپاهیان آن ها بدنبال انجام فعالیتهایی در سلسله آل زیار و آل بویه را تاسیس کردند.
آل زیار نخستین سلسله دیلمیان را تاسیس می کند
در اوایل قرن چهارم هجری , بسیاری از سربازان و سرداران دیلمی که در خدمت علویان بودند , به دلیل نداشتن رهبری و حکومت , سرگردان بودند اما تعدادی از آنان به خدمت سامانیان در آمدند از جمله مردآویج , پسر زیار که از سرداران دلیر دیلمی بود و آرزو داشت حکومتی مستقل تشکیل دهد . او کار خود را با تصرف گرگان و طبرستان آغاز کرد و برخی از شهرهای مرکزی و غربی ایران را به تصرف در آورد . مردآویج پس از آنکه اصفهان را مرکز حکومت خود قرار داد , راه و رسم ساسانیان را پیشه خود ساخت .اما بدلیل بد رفتاری با سپاهیان خود , به دست آنان کشته شد .
هجوم دشمنان , آل زیار را ضعیف می کند
وشمگیر , برادر مردآویج , پس از مرگ او به حکومت آل زیار رسید و مورد حمله و یورش سامانیان قرار گرفت . در مقابل این حملات آل زیار کلیه متصرفات خود را از دست دادند و تنها گرگان را برای خود حفظ نمودند و دولت آل زیار در زمان سلجوقیان از میان رفت .
آل بویه , دومین سلسله دیلمیان را تاسیس می کنند
حکومت مستقل آل بویه توسط علی , حسن , احمد پسران ماهیگیری به نام بویه تاسیس گردید . این سه تن دیلمیانی بودند که به مردآویج پیوستند و پس از قتل او , این حکومت را تاسیس کردند .
علی امیر بزرگ آل بویه , دشمن خلیفه عباسی بود و دو برادرش احمد و حسن از او اطاعت میکردند و در نتیجه احمد جهت فتح بغداد با سپاهیانش رهسپار عراق شد . او بغداد را فتح کرد و خلیفه را به زندان افکند . اما چون خلیفه عباسی حاضر به اطاعت از ال بویه شد , دیلمیان از انقراض عباسیان منصرف شدند.
امیر عضدالدوله دیلمی
در زمان عضدالدوله ,فرزند حسن , مشهورترین فرمانروای دیلمی , آل بویه قدرت بسیار داشتند و تقریبا سراسر ایران را تحت اختیار داشتند . عضدالدوله بدلیل علاقه به عمران و آبادی بیمارستان عضدی را در بغداد تاسیس کرد و در آن پزشکان علاوه بر درمان , به آموزش طب نیز میپرداختند . در زمان عضدالدوله , سدی بنام بند امیر بر روی رودخانه کر بسته شد . و در این زمان کشاورزی و آبادانی رونق فراوان یافت.
تجزیه دولت آل بویه
شاهزادگان دیلمی پس از آل بویه برای بدست آوردن قلمرو بیشتر با هم به زد و خورد پرداختند و هر یک حکومت مستقل تشکیل دادند . در حقیقت اولین دولت کاملا مستقل در زمان آل بویه تشکیل شد و آنها در ایران جایگاه خاصی دارند . در این دوران عمران و آبادانی و توجه به دانشمندان و نویسندگان رواج فراوان یافت . ابوعلی سینا دانشمند بزرگ ایران در اواخر عمر خود در همدان وزیر آل بویه بود.
- ۹۲/۰۵/۱۷