نگاهی به طاهریان

تشکیل سلسله طاهریان در خراسان

در اوایل قرن سوم , طاهر یکی از معروفترین سرداران مامون از طرف او امیر خراسان شد و بدلیل انکه در یک فرصت مناسب عدم اطاعت خود را از مامون اعلام کرد , اولین حکومت مستقل ایرانی بعد از اسلام در ایران تشکیل شد و حکومت او به طاهریان معروف شد , (نام موسس حکومت).در زمان طاهریان نیشابور به پایتختی برگزیده شد. 
طاهریان در جنگ با خوارج در شرق ایران به پیروزی دست یافتند و سرزمینهای دیگری مانند سیستان و قسمتی از ماوراءالنهر را به تصرف در آوردند و نظم و امنیت را در مرزها بر قرار کردند. در زمان حکومت طاهریان به جهت اهمیت آنان به کشاورزی و عمران و آبادی , کشاورزان به آسودگی زندگی میکردند . 

قیام بابک علیه خلیفه عباسی 

گذشته از نواحی شرقی ایران که تحت سیطره طاهریان بود , مناطق غربی ایران تحت نظارت مستقیم خلیفه بغداد قرار داشت . اما در اوایل حکومت طاهریان ,بابک در آذربایجان بر علیه خلیفه قیام کرد و به دلیل دشمنی با خلیفه , توانست بسیاری از سپاهیان او را شکست دهد . این دشمنی و جنگ با خلفای عباسی بیست سال طول کشید و سرانجام توسط خلیفه سرکوب شد . 

طاهریان ضعیف و سرنگون می شوند 
یکی از بزرگان سرزمین طبرستان به نام مازیار پس از سرکوبی بابک قیام کرد . ولی پس از مدتها جنگ و گریز توسط طاهریان سرکوب شد . اما همین جنگها باعث شد تا خوارج در قسمتهای شرقی ایران دست به شورش بزنند و بدلیل مقتدر نبودن آخرین امیر طاهری یعنی محمد بن طاهر , حکومت طاهریان رو به ضعف گذشت و در قرن سوم هجری توسط یعقوب لیث سرنگون شد.

تاسیس سلسله صفاریان در سیستان 

بدلیل ضعف دولت طاهریان و آزار و اذیت خوارج در سیستان و خراسان , یکی از دلاوران سیستان به نام یعقوب لیث به کمک برادرانش خوارج را شکست داد و معروف شد . یعقوب بدلیل رویگری سلسه خود را به صفاریان نامید ( صفار یعنی رویگر ) اما خود از گروه عیاران بود . گروهی که طرفدار جوانمردی , بخشش و کمک به ضعیفان بودند اما گاهی به غارت و راهزنی کاروانها می پرداختند . 
یعقوب به دلیل زیرکی و بخشندگی , به رهبری عیاران رسید و خوارج را سرکوب کرد و با تصرف نیشابور سلسله طاهریان را منقرض کرد . اما از آنجایی که مطیع خلیفه عباسی نبود , به دشمنی با او برخاست و به قصد جنگ با او به عراق حمله ور شد . در این جنگ خلیفه یعقوب را شکست داد و او پس از چندی بیمار شد و در گذشت. 

مشکلات فراوان صفاریان را ضعیف می کند 
در آخرین لحضات زندگی یعقوب برادرش عمر و لیث جانشین او شد و تصمیم گرفت با خلیفه صلح کند و خلیفه نیز در ازای دریافت مالیات از او , حکومت او را تائید کرد . 
در زمان حکومت او , قلمرو صفاریان گسترش یافت و خلیفه بدلیل ترس از حمله احتمالی عمرولیث به بغداد به طور پنهانی مخالفان او را تحریک میکرد . از جمله ایجاد اختلاف میان عمرولیث و امیر اسماعیل سامانی , حاکم ماوراء النهر .در این جنگ صفاریان صفاریان شکست خوردند و عمرولیث پس از اسارت و تبعید به بغداد , در زندان خلیفه به قتل رسید. و پس از او حکومت صفاریان به سیستان محدود شد. 
بن مایه

• «روضة الصفا»، تألیف محمد بن خاوندشاه بلخی، تهذیب و تلخیص از دکتر عباس زریاب، تهران، ۱۳۷۳.