نیایشگاه آناهیتا

زیگورات آناهیتا دومین بنای سنگی ایران

زیگورات آناهیتا دومین بنای سنگی ایران پس از تخت جمشید است که همواره مورد بازدید گردشگران درونی و بیرونی و باستان شناسان فراوانی است.بنای شناخته به زیگورات آناهیتا در کانون شهر کنگاور در استان کرمانشاه بر سر راه همدان به کرمانشاهمی باشد. این بنا‌بر روی تپه ای سرشتی با بیشترین افراشتگی ۳۲ متر در برابر روی زمین های پیرامون ساخته شده است.

برخی از کهن‌نگاران این بنا‌را زیگوراتی برای ایزد آناهیتا دانسته اند. آناهیتا به چَم(معنی) پاک و بی آلودگی در باور ایرانیان باستان ایزد آب، فرشته نگهبان چشمه ها و باران و همچنین نماد باروی، شیدایی و دوستی بوده است.

این باور از روزگار پیش از زرتشت در ایران جای داشته و در روزگار های آینده هم نیز زنده می باشد. به پاس این ایزد ایرانی معابد و تندیس های فراوانی در روزگار های کهن نگاریی پیش از اسلام در سرزمین ایران ساخته شد.

زیگورات آناهیتا در کنگاور مشهورترین زیگورات وابسته به آناهیتا در ایران است.برخی دیگر از پژوهشگران به پیروی از نوشته های کهن‌نگاران ایرانی و تازی سده سوم ه.ق به بعد، این بنا‌را کاخی نافرجام برای خسرو پرویز شناسانده اند.

عده ای نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم ق.م و عده دیگر آن را به سده اول ق.م نسبت می دهند.

سیف الله کامبخش فرد – کاوشگر بنا – آن را به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می دهد و مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا، آن را کاخ ناتمامی از خسرو پرویز در اواخر دوره ساسانی می داند.

این بنا بر روی تپه ای با ارتفاع ۳۲ متر و در ابعاد ۲۰۹ متر در ۲۲۴ مترساخته شده است.

ارتفاع ستون های این بنا نسبت به قطر آنها سه به یک است و این باعث شده در میان تمام معابد دنیا بی نظیر و منحصر به فرد باشد.معبد آناهیتا دومین بنای سنگی ایران پس از تخت جمشید است.

نقشه این بنا چهار ضلعی و هر ضلع آن به شکل صفه ای است که با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده اند و نمای بیرونی آنها به وسیله سنگ های بزرگ تراشیده شده، به صورت خشکه چین پوشش داده شده است.

در مواردی برای اتصال برخی از بلوک ها، از بست های آهنی و سربی استفاده شده است.

در قسمت جنوبی بنا، پلکان دو طرفه ای به درازای یک صد و پنجاه و چهار متر وجود دارد. هر دو تا پنج پله، در یک بلوک سنگی ایجاد شده است.

در حال حاضر تعداد سنگ پله ها در پلکان شرقی بیست و شش پله و در پلکان غربی بیست و یک پله است.

با توجه به ارتفاع دیوار که ۸.۲ متر از آن باقی مانده، به طور یقین تعداد پله ها بیشتر از این بوده است.

در بخش شمال شرقی بنا نیز دو ردیف موازی سنگ های تراشیده به کار رفته که نشان از ورودی به عرض دو متر در این بخش از بنا است.

در مرکز بنا، صفه ای با جهت شرقی – غربی ساخته شده که ۹۳متر درازا و ۹.۳ متر پهنا و بین سه تا پنج متر ارتفاع دارد.

بر روی صفه های چهارگانه این بنا به جز فاصله بین دو رشته پلکان جنوبی، یک ردیف ستون قرار گرفته ، این ستون ها کوتاه و قطور هستند.

معدن سنگ چهل مران در دو کیلومتری باختر این بنا قرار دارد و اکنون سنگ های نیمه تراش میان ستون و سنگ های نما در سطوح معدن از همان زمان باقی مانده است.

پیشینه تاریخی معبد آناهیتا

هرچند در مورد ماهیت این بنا اختلاف نظر وجود دارد ولی نظریه معروف تر بنا را معبدی برای الهه آناهیتا می داند. در قرن یکم بعد از میلاد مسیح «ایسیدور خاراکسی» جغرافیدان یونانی اولین کسی که در کتاب خود به معبد آناهیتا اشاره کرده و آن را معبد آرتمیس نامیده است.

از قرن نهم تا چهاردهم مورخان اسلامی از این منطقه دیدن کرده و مشاهدات خود را در گزارش هایشان ثبت کرده اند.

«ابن فقیه» در کتاب مشهور البلدان نوشته است:«هیچ ستونی شگفت انگیز تر از ستون های معبد آناهیتا کنگاور نیست».

نخستین حفاری های باستان شناسانه سال ۱۳۴۷ انجام شد و طبق تحقیقات اولیه، بنا را مکانی برای پرستش الهه آناهیتا در دوره اشکانی دانستند.

در سال ۱۳۵۴ کاوش های بعدی و پیدا شدن سنگ کنگره ای مشابه تاق گرا در سرپل ذهاب این نظریه را مطرح کرد که ممکن است این بنا باقی مانده یکی از کاخهای خسرو پرویز در دوره ساسانی باشد که البته وجود شواهد دیگر به نظریه اول قوت بیشتری می بخشد.

کاوش ها نشان داده این معبد در دوران سلجوقی، ایلخانی، صفویه و قاجار به منظورهای دیگر مورد استفاده قرار می گرفته و از هر کدام از این دوران های تاریخی اثری در معبد به جا مانده است.

معبد آناهیتا به تدریج در طول سالیان دراز تخریب شده است.آثار معماری متشکل از گچ و آهک را مردم محلی برای تهیه گچ و آهک تازه استفاده می کردند.

در طول هزاران سال مردم کنگاور با ذوب گچ و آهک موجود در محوطه تاریخی، بقایای ساختمانی معبد آناهیتا را نابود کرده اند.معبد پس از زلزله کنگاور در سال ۱۳۳۶ و ساخت و سازهای مردم تقریبا به یک خرابه تبدیل شده بود.

وضعیت فعلی معبد آناهیتا

بدون شک معبد آناهیتا به لحاظ ارزش تاریخی از جمله برجسته ترین آثار و میراث های فرهنگی سرزمین ایران است.

همچنین ویژگی های منحصر به فرد این محوطه تاریخی می تواند در جذب گردشگر داخلی و خارجی و رونق اقتصادی منطقه هم تاثیر گذار باشد.این اثر سال هاست در انتظار ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار دارد.

یکی از موانع ثبت این اثر در فهرست جهانی یونسکو کامل نشدن پژوهش در مورد سابقه بنا و قطعی نشدن نظریه های مربوط به سابقه تاریخی آن است که امیدواریم به زودی مشخص و در ثبت اثار جهانی قرار گیرد.

معبد اناهیتا هر ساله مورد بازدید و پذیرای گردشگران داخلی، خارجی و باستان شناسان زیادی است.