سواران سنگین اسلحه ی ساسانی

نشان پیروزی ارتش ساسانی در برابر شاهنشاهی روم که در درازنای آن نبرد  والریانوس برابر شاهنشاه شاپور ساسانی بزانو درآمد.​

پیشگفتار

ایرانیان از دیرباز به جنگاوری و ابتکارات نظامی شان مشهور بودند . کمتر دوره ای در تاریخ بوده که نیروهای نظامی ایران از شهرتی خاص و عالمگیر برخوردار نباشند . یکی از مهمترین جلوه های مردانگی ایرانیان در میدان نبرد ، سواره نظام زره پوشی بود که در چند دوره ی تاریخی مهم ، میهنمان را از گزند دشمنان نگه داری کردسواره زره پوشی که بعدها در قالب شوالیه های افسانه ای به فرهنگ اروپا هم راه یافت.

آمیانوس سرباز رومی درباره ی مردم ایران چنین گفته :

“همه ی آنان باریک اندام و خشن هستند ، از ریش و موی مجعد خود به خوبی نگه داری می کنند ، سنگ ها و فلزات گرانبهایی به خود می آویزند ، همیشه حتی در مهمانی ها مجهز به شمشیر هستند ، پرگو و درنده خویند ،بهترین رزمندگان جهانند و مردمی دلیرند که دشواری های لشکرکشی را به آسانی تاب می آورند

 

شمای کلی ساز و برگ همتایان هخامنشی و اشکانی سواران

طبق یافته های تاریخی در ارتش پیاده محور هخامنشی واحدهای سواره ی اشرافی هم حضور داشته که تنها با رویکردی خرد و گذرا  به ذکر ساز و برگ سواران هخامنشی یا اسباران ، از نوشته های هرودوت مورخ یونانی بسنده می کنیم . او سوار ایرانی را مجهز به زره پولکی ، کلاهخود ، زانوبند ، گرز ، نیزه ، خنجر ،شمشیر ، کمان و تیردان هایی حاوی 30 تیر دانسته. به گفته ی هرودوت اسبان آنان نیز با زره برنزی ، پیشانی بند و زانو بند مسلح شده بودند.

سواره نظام زره پوش پارتی به همان نسبت که وامدار سلف هخامنشی و جانشینان یونانی آنها بود ، بسیار همانند خویشاوندان سکایی و ماساژت خود نیز بود.سواره نظام سنگین اسلحه ی پارتی معمولا از زرهی سنگین و کلاهخودی نقابدار استفاده می کرد و اسب هایشان نیز از زره پوشیده بود.

پارت ها جنگجویان و سوارکاران برجسته ای بودند . آن ها برای رفتن به جنگ ، مهمانی و انجام کارهای شخصی و دولتی از اسب استفاده می کردند  ، و در حالیکه بر اسب سوار بودند خرید و فروش و تجارت می کردند.

سواران ایرانی از زمان پارت ها بدل به یکی از مشهورترین واحدهای نظامی تاریخ شدند. پارت ها با ترکیب سواره ی سبک تیرانداز و سواره ی سنگین بزرگترین ارتش دنیا یعنی روم را فلج کردند . نبرد سورنا و کراسوس در جنگ کرهه یا حران یکی از مهم ترین جنگ های تاریخ دنیاست و احتمالا هر ایرانی باید تا حدی باقی ماندن هویت ایرانی خودش را مدیون این پیروزی بداند.  در این جنگ پیاده های سنگین لژیون های رومی از ترس درگیری با سواره های سنگین تن به آرایشی دفاعی دادند و نهایتا در زیر باران تیرهای کمانداران سواره از بین رفتند.

مردان پارتی ارتشی را کمر شکستند که تقریبا همه ی دنیای متمدن به جز ایران را در اختیار داشت. سواران ایرانی در زمان اشکانیان بار دیگر بزرگی مردان این سرزمین را نشان دادند و حتی در مقطعی با عملکرد تهاجمی شان توانستند فلسطین و سوریه را نیز فتح کنند. فرهنگ سلحشوری  در زمان اشکانیان که طولانی ترین حکومت تاریخ ایران بود ، احتمالا هنوز در مبان پهلوان های زورخانه ها  پیدا می شود.

 

نمای کلی سواران ساسانی در منابع تاریخی

 

 

سوار زره پوش ساسانی با شکوه ترین و ترسناک ترین جلوه ی رزمزنان ایران باستان است. در آن زمان از اصطلاح کاتافراکت یا کلیباناری برای توصیفشان استفاده می شد. اولی یونانی و به معنای از سرتاپا پوشیده است . سوارانی  که تنشان همه پوشیده از صفحات پولادی بود و چنان این زره بر تن نرم بود و می چسبید که به راحتی مفاصل خشک زره از حرکات اعضای بدن پیروی می کرد. جنگ افزار و زره ایشان آن چنان درخشندگی داشت که همان ایستادن آنان در صف بندی های منظم دسته های جنگی پرشمارشان ، هر جنگجوی بی تجربه در مصاف ایشان را ناکار می کرد.

” جلال و تلالو  سواره نظام زره پوش ، کوه و هامون را پوشیده بود و برق سلاح آنان چشمان را خیره می کرد”

آمیانوس مارسلینوس

جوشن پوشان زبده ی ساسانی در کنار شهرت ترس آوری که داشتند و زره سرتاسریشان که دشت را می پوشاند چون دسته ای از رویین تنان به دیده می آمدند.

” صبح روز سوم اسواران با جنگ افزارهایی درخشان ، تا آنجا که چشم کار می کرد ، دشت را فرو گرفتند … چنان که غالبا گفته ام منظره ای از این وحشتناک تر نمی توان تصور کرد”

آمیانوس مارسلینوس

ایشان برای رومیان دنباله ی همان مصیبتی بودند که بر سر کراسوس آمد و در فاصله ی چند قرن بعد والرین وژولین را نیز به همان سرنوشت دچار کرد. شاپور اول ساسانی با استفاده از این نیروها به یکی از بزرگترین فرماندهان نظامی تاریخ بدل گشت .  او بدون شک بزرگترین مصیبتی بود که امپراطوری روم در تاریخش به خود دیده. نه تنها تجاوز رومیان پرطمع را در هم شکست بلکه فتح سوریه و عراق را نیز کامل کرد.سوار پیروز ساسانی  در زمان شاپور اول 150,000 نفر از ارتش روم که از سرتاسر امپراطوری گرد آمده بودند را نابود کرد و سه امپراطور روم را نیز که آهنگ تعرض به این دیار را کرده بودند نیز رسوا نمود .یکی را کشت ، یکی را اسیر کرد و دیگری رو بروی ابهت او زانو زد.این رسوایی چنان عظیم بود که حال که روم کم کم از یاد ها می رود داغ این رسوایی همچنان بر پیشانی اش هویدا است.

“لژیونرهای رومی حاضر به تحمل هر قضا و قدری هستند الا  روبرویی با سواران ایرانی”

لیبیانوس

سواران ساسانی در چند مقطع در برابر گوک ترک ها و هفتالهایی که برای از بین بردن موجودیت ایران می تاختند ، ایستادند. هر بار که شکستی هم خوردند در فاصله ی کمی با قدرت بیشتر برمی گشتند تا جنگاوری ایرانیان را به رخ شرق و غرب بکشند. بهرام چوبین هون های سفید را تار ومار کرد و سمباط بگراتونی فرمانده ی ارمنی ارتش ایران با قوای 2300 نفر اش مجموعا 300,000 نیروی اعزامی خاقان های ترک را از میان برد.

سواره نظام جوشن پوش ساسانی در پشت نقاب هایشان بسیار رعب انگیز تر نیز می نمودند. نقاب هایی که تنها دو منفذ کوچک بر چشم داشت و شکافی روی بینی که حتی نفس کشیدن در پشت آنان نیز بسیار سخت می نمود. بدین جهت تیر خصم آنان به هیچ سوی کارگر نبود مگر در این سوراخ های کوچک نقاب .

علاوه بر نگاره های گوناگونی که به دست ما رسیده ، مدارک ادبی ای نیز وجود دارد که توصیف کننده ی سواران باشد. نویسندگان عرب ساز و برگی را که جزو تجهیزات کامل سواران ساسانی بوده ، بر می شمارند که آن عبارت بوده است از کلاه خود ، مغفر ، زره ، جوشن ، ران بند ، خنجر ، شمشیر ، نیزه ، سپر ، گرزی که به کمربند بسته می شد ، تبرزین ، کوپال ، ترکش حاوی دو کمان و چند زه ، سی تیر و کمندی که از پشت به کلاه خود بسته می شد ، البته جزو جنگ افزار ایشان برگستوان را نیز برشمرده اند .

پیشرفت وتکامل سواران ساسانی

جوشن پوشان با شهرتی که داشتند بیش از هزار سال بر فن نظامی دنیا سیطره کردند و در این راه بارها با نو آوری ها و پیشرفت هایی که داشتند همچنان در میدان ماندند و بارها اصول جنگی شان را تغییر دادند . ایشان در طول سالیان بعد با گسترش حیرت آوری در سراسر اروپا و آسیا ظاهر شدند تا این که  سرانجام نیزه دار جوشن پوش در غالب مدافعان عباسی از سوار تیر انداز و متحرک مغول در نبرد نهر بشیر شکست خورد .

سوارانی که چنان در مقابل لژیون های رومیان برتر بودند که عاقبت خود را به دستگاه نظامی دشمن قسم خورده خود نیز تحمیل کردند .سال ها بعد از سقوط سلسله ی ساسانی همچنان مهم ترین عنصر تهاجمی بیزانس  همین سواران به شمار می رفت و به نوعی حیات باقی مانده های تمدن روم باستان را نیز حراست می کرد.

با وجود این همه اعتبار و شهرت سواران ،  ایشان نیز چندین بار متحمل شکست هایی شدند که هر بار موجبات تغیراتی را در ساز و برگ و سازماندهی ایشان فراهم می کرد.

سوار سنگین اسلحه ی اشکانی بیشتر عاملی بازدارنده بود که دشمن را در نقطه ای جمع می کرد تا طعمه ای مناسب برای سواران تیر انداز باشد. این رویه تا ظهور شاپور اول که اهمیت سواران تیر انداز را کم کرد همچنان ادامه داشت تا این که سوار نیزه دار با سوار تیر انداز ادغام شد و آخرین پیشرفت سواران را در عصر ساسانی ساخت.

گرچه خود ایجاد سوار ساسانی پیشرفت بزرگی بعد از سوار اشکانی بود اما اولین تغییر گسترده در زمان ساسانی را شاپور دوم به وجود آورد.

شاپور تمام تلاش خود را کرد تا سوار ساسانی را آسیب ناپذیر تر از همیشه کند . به روایت مورخینی چون آمیانوس مارسلینوس سوار ساسانی زمان وی هم خود و هم اسبش تماما پوشیده در زره بودند. شاپوردوم برای بالا بردن کیفیت سواران تنها قانع به کلاه خود و زره سینه و ران بند نشد بلکه برای زره اسب نیز از از بهترین انواع زره استفاده کرد. در زمان او برگستوان اسبان تنها محدود به قرار دادن صفحات فلزی بر پیشانی و سینه ی اسب نبود بلکه از سر تا پای سوار و تا سم های اسب زره پوش شد . آنها از جوشن به عنوان زره استفاده می کردند و در زیر آن نیز انواع زره چند لایه و ورقه ورقه را می پوشیدند.

این سواره نظام زبده به چنان مهارتی رسید که به گفته ی مارسلینوس” شمشیر بزرگش سر را از وسط دونیم می کرد“  و به گفته هلیودوروس “سواران  زبده ای چون دسته ی پشتیبانان و جاودانان می توانستند با یک ضربت نیزه دو سرباز رومی را به هم بدوزند.”

همچنان به گفته ی هلیودوروس زره هایی که سوار فوق سنگین ساسانی استفاده می کرد چنان پیشرو بود که محافظی مطمئن در برابر تیرها و انواع سلاح های پرتابی بود. در واقع زره ایشان چنان پیشرفته بود که احتمالا اصلا تیر های رومیان تهدیدی شمرده نمی شد. همزمان با این تغییرات طیف اسلحه ها افزایش یافت و به طور موثری از تبر ، گرز و زوبین استفاده شد. و در کنار این ها سال ها بود برای به زمین کشیدن سواران همانندشان از کمند نیز استفاده می کردند.

گرچه این تغییرات در کنار نقاط قوتی که به سوار ساسانی داد ، نقاط ضعفی نیز اضافه کرد که بعد ها در مواجهه با سواران  تیر انداز پر تحرک هفتالی موجب شکست های سختی برای ساسانیان شد تا سر انجام اصلاحات جدیدی در زمان خسروی اول ملقب به انوشیروان صورت گرفت.

نخست به گزارش طبری هنگام توصیف اصلاحات انوشیروان می پردازیم که سلاح های اسواران ایرانی را برشمرده: جوشن اسب ، برگستوان ، زره کامل سوار و زره سینه پوش ، ران بند ، شمشیر ، نیزه ، گرز ، کمربندی که محکم به کمر بسته می شد و تبر یا گرزی به آن می آویختند ، دو کمان همراه با سی تیر( که در واقع سی عددی مقدس برای ایشان بود )و نهایتا کمندی که چون ریسمانی به کلاه خود بافته می شد. علاوه بر اینها سوار ساسانی این زمان برای محافظت از خود در برابر تیرهای پر زور هفتالها و حتی رومیان ، پذیرفته بود که از سپر گرد کوچکی که بر دست چپ بسته می شد نیز استفاده کند.

اما مرحله ی سوم زمان ظهور سوارانی بود که به همان اندازه که در نیزه پرانی ماهر بودند ، تیر اندازانی لایق نیز بودند. سوارانی خبره که دیگر سلاح باستانی خویش ، کمان را پذیرفتند و عملا از این زمان سواره نظام سبک اسلحه که ستون ارتش پارتی بود حذف شد.

طبری توصیفی زنده از این آخرین نوع سواران دارد.

“پادشاه ، کلاهخودی به سر داشت با پیراهنی از زره که تا پایین زانوانش کشیده شده بود و صفحه ای به نام زره سینه که به شکل بشقابی پهن بود نیز روی سینه اش قرار می گرفت. همچنین ساق بند ، ران بند و … همراه خود داشت”

 

 

سواری که نه تنها بر خلاف اسلاف خویش سپری داشت بلکه برای مقابله با سواران سبک هفتال تغییراتی نیز در برگستوان اسبان خویش نیز یافته بود. زره جدید اسبان کامل نبود و تنها برای حفاظت از سر ، گردن و بخش جلویی سینه ی آن از زره چندلایه استفاده می شد.این تغییر عمده که سبب کاهش وزن زره و موجب بالا بردن تحرک و کارایی سوار می شد به همراه باقی پیشرفت ها زمینه ساز توفیقات ساسانی را ابتدا در برابر هفتالها و ترک ها ، در نبردهای بهرام چوبین و شکست خرد کننده ی ایشان در برابر سمباط بگراتونی ژنرال ارمنی ارتش ساسانی شد. و نهایتا جلوه ی این ابداعات و شاید ابداعات دیگری که ما از آن بی خبریم در فتوحات خیره کننده ی خسروپرویز دیده شد. اما شاید همین تغییرات نقاط ضعف جدیدی به وجود آورد که موجب شکست های پر تعداد و سرانجام عقب نشینی نیروهای ساسانی شد. برای نمونه شاید کوچک شدن زره اسبان راه های جدیدی برای غلبه بر ایشان به وجود آورد.

شاید متکامل ترین سوار ساسانی همان سوار حجاری شده ی طاق بستان باشد  که زمان زیادی مهلت پیدا نکرد تا بار دیگر استعداد های خودش را بروز بدهد.آخرین بار که سخنی از سواران ساسانی می شنویم شاید همان فاتحان مصر باشد که زره پوشانی سنگین اسلحه بودند که پیراهن های حلقه دار از سر تا پای ایشان را می پوشانده و کلاهخود های آهنین مخروطی شکل به سر داشتند. در مینیاتورها ی دوره های متأخر ایرانی نیز سواران و اسب هایی که بدنشان با زره و جوشن پوشیده بود  غالبا دیده می شود و احتمالا زره پوشان سنگینی که پهلوانان شاهنامه اند بیشتر معرف عهد ساسانی اند چون بعید به نظر می رسد که اعراب از سربازان سر تا پا زره پوش در آن زمان استفاده می کردند.

* ممکن است که سواران ساسانی که در ابتدا از زین های شاخ دار و بعد ها از زین های شکاف دار استفاده می کردند ، نهایتا در اواخر عصر ساسانی رکاب را نیز پذیرفته باشند. همچنین احتمال این که ساسانیان از بازپاناستفاده می کردند هم وجود دارد. بازپان دستکش زرهی برای محافظت از دست ها بود که نمونه ی آن در املش گیلان یافت شده.

 

 رنگ لباس سپاهیان

در منابع ایرانی و غیر ایرانی آمده که رنگ جامه ی سپاهیان سرخ یا میگون بوده است . برای مثال در دینکرد آمده:

“در میان جامگان سرخ یا میگون با انواع زیور نقره و طلا ، سنگ یمانی و لعل درخشان ( متعلق به سپاهیان ) تزئین شده است”

و در کتاب بندهش با عباراتی مشابه آمده که :

” وای نیک جامه ای زرین و سیمین بر تن کرد که با سنگ های گرانبهای ارغوانی و چند رنگ تزئین شده که این جامه ی سپاهی گری است.”

انواع زره هایی که ساسانیان استفاده می کردند 

(تلخیص از سواره نظام زبده ی ارتش ساسانی و مردان در جنگ :پارسیان ،پارتیان و ساسانیان)

پارسیان زره سازانی فوق العاده بودند و این عنوان را تا مدت ها در آسیا نگه داشتند.

انواع زرهی که ساسانیان استفاده می کردند عبارت بود از زره چند لایه ، زره ورقه ورقه ، زره پولک مانند و نهایتا جوشن.

زره چند لایه که منشا آن آسیا ی مرکزی بود از صفحات مستطیل شکل کوچکی از جنس آهن ، برنز یا چرم ساخته شده بود که این صفحات به صورت افقی و عمودی بر روی یک دیگر پرچ می شدند. این زره در واقع زرهی بیرونی محسوب می شده که معمولا بر روی جوشن می پوشیدند. نوع دیگری از آن از صفحاتی بزرگ ساخته می شد و به منظور محافظت از تنه ، بازو و ساق پای سرباز استفاده می شد.زره چند لایه که تقریبا شبیه زره پولکی بود از ورقه های مستطیلی شکل کوچک از مواد حیوانی یا فلزی ساخته می شد. این ورقه ها پس از سوراخ شدن با تسمه های سیمی به یکدیگر ( هم بصورت عرضی و هم طولی ) بسته می شدند. سپس این ردیف ورقه ها که رو به بالا بر روی هم قرار گرفته بودند ، بصورت عمودی به هم بسته می شدند.

زره ورقه ورقه ، زره باستانی ایرانیان ،  تا پایان دوران ساسانیان همچنان استفاده می شد. زره ورقه ورقه از قطعات باریک فلزی که به صورت نوارهایی گرد به طور افقی بر هم قرار می گرفتند ، ساخته می شد. این زره دارای آستینی چرمین نیز بود و برای محافظت از دست و پا استفاده می شد.

زره پولک دار از پولک های کوچک فلزی ساخته شده بود که به طور افقی با بند به پشت هم بسته می شدند ، طوری که پولک ها یکدیگر را می پوشاندند و مانند فلس ماهی بر هم قرار می گرفتند.زره هایی با پولک های بزرگ تر برای دفاع از اعضای آسیب پذیر موثر بود و انواع کوچکتر آن نیز امکان تحرک بیشتر را به سربازان می داد.زره پولکی از ورقه هایی از جنس اهن یا برنز ساخته می شدند و پس از تعبیه سوراخ بر روی هرکدام، توسط میخ های پرچ کوچک بر روی هم متصل می گشتند و سپس روی یک پارچه ی محکم و بادوام دوخته می شدند.

جوشن ها نیز در واقع شبکه ای از حلقه های فلزی به هم گره خورده بودند. ساختن این زره به مراتب مشکل تر بود اما در عوض مزایایی چون امکان تحرک بیشتر ، استحکام بیشتر و انعطاف پذیری مناسب داشت. همچنین ساختار شبکه ای جوشن امکان برون رفت گرمای اضافی را به سرباز می داد که خود عامل موثری برای جنگیدن در آب و هوای گرم بود. علاوه بر این جوشن ایمنی واقعی را برای قسمت های آسیب پذیر بدن همچون زانوها را فراهم می کرد . گرچه با این همه مزایا ، معایبی چون آسیب پذیری برابر تیرهای دشمن را داشت.چون جوشن نمی توانست تیرهای دشمن را دفع کند. با این حال جوشن وقتی در کنار زره های دیگر استفاده می شد واقعا موثر بود.ابتدا یک سیم یا مفتول مسی درست می شد و بعد در اطراف یک میله پیچیده می شدند و سپس به شکل حلقه ها یا دایره های کوچکی بریده می شدند. در آخر انتهای آن ها کوبیده و سوراخ می شد و هرکدام از آنها به چهارحلقه ی دیگر وصل می شدند . زره های قدیمی تر از ردیف های یک درمیان حلقه های سیمی میخکوب شده شاخته می شد.

نگاره هایی چون حجاری فیروز آباد نشان می دهد ، ساسانیان از انواع مختلف زره همچون زره سینه پوش به خوبی استفاده می کردند و شاید همین استفاده ی ترکیبی از انواع زره مخصوصا جوشن ، مسببات پیروزی ساسانیان در برابر پارتیانی که تنها از زره چند لایه استفاده می کردند را فراهم کرد.

سادگی ، راحتی واستحکام این زره ها موجب شد که حتی تا اوایل قرن 19 استفاده ی آنها در آسیا امری متداول باشد.

 

چگونه اسب ها زره پوش شدند ؟

(تلخیص از مردان در جنگ :پارسیان ،پارتیان و ساسانیان)

 

 

زره هایی که سربازان دوره باستان می پوشیدند ، غالبا در آرامگاه های سلوکی یافت می شود. این زره ها از صفحاتی به شکل های مختلف ساخته شده بودند و جنس انها از ورقه های فلزی بود که بر روی یک صفحه ی پارچه ای بر روی هم قرار می گرفتند و سفت و محکم می شدند.علت این که سواره نظام می توانست از این زره استفاده ی زیادی بکند به چند عامل بستگی داشت که مهمترینشان پرورش اسب های با ارزش به نام نسیان که نژادی ایرانی داشتند بود . پس خیلی زود زره ای برای سواران سنگین اسلحه در نظر گرفته شد که از جنس پوست دباغی نشده ، چوب ، آهن و برنز بود که به شکل صفحات پولکی یا فلسی شکل بریده می شدند. جنس بعضی از زره ها از نمد کلفتی بود که با رنگ هایی تزئیین می شدند . شوالیه های پارتی و بعدها ساسانیاگر از پس هزینه های یک زره گران برنمی آمدند ، از هر وسیله ای که در دسترسشان بود برای ساختن زره استفاده می کردند . یک سرباز مسلح و مجهز که درای ظاهری استاندارد و مطلوب بود ، نیاز به کلاهخودی از جنس برنز یا آهن برای گردن و دنباله ای بلند بر پشت گردنش از جنس چند لایه یا پولکی داشت. گاهی برای زیبایی بیشتر دسته ای از موی رنگ شده ی اسب را بالای آن قرار می دادند. یک زره نیم تنه که به صورت چند لایه یا پولکی یا جوشن ساخته شده بود ، برای حفاظت بالاتنه به کار می رفت. محافظی برای بازو ، ساعد بند ، محافظی برای کمر که شامل زره ای ورقه ورقه ای شکل بود که از تکه های باریکی در اندازه های مختلف ساخته می شد و معمولا بر روی کمربندهای داخلی ساخته می شدند .گاهی از یک زره تکامل یافته ورقه ورقه ای برای محافظت از بازو ها استفاده می کردند که از بالای شانه تا نوک انگشتان را در بر می گرفت. همراه بعضی زره ها دستکش هایی که با جوشن یا ورقه هایی کوچک از فلز مستحکم و مسلح ساخته شده بودند ، استفاده می شد.

حفاظ هایی برای ران که از زره چندلایه یا ورقه ورقه ساخته شده بودند . وسیله ی دفاعی برای ساقها هم نوعی زره پاپوش زرهی بود که از زره ورقه ورقه ساخته می شد. با این وجود بعضی از بعضی از پاپوش های زرهی کاملا از جوشن بودند. پا ( از مچ به پایین ) توسط زره ورقه ورقه ای که بر روی جوراب های ساق کوتاه از جوشن قرار داشت ، حفاظت می شد. غالبا برای محافظت از آرنج و زانوها نیز از زره و یا جوشن استفاده می شد. شاید در بعضی مواقع این سربازان یک نوع شنل پارچه ای و یا یک لباس بلند بر روی زره خود می پوشیدند که احتمالا ردایی گران قیمت از ابریشم زربفت یا همچون آن بود. اسلحه ی اساسی یک نیزه به طول 4 متر بود که تیغه ای بلند و شمشیری شکل داشت.. اسلحه های بعدی شامل شمشیر بلند ، تیره ی گرز و خنجر می شدند. نیزه ها با یک یا دو دست از بالای سر به طرف پایین پرت می شدند. یک سرباز وقتی کاملا مصون بود که اسبش نیز زرهی داشت . زره های نیم تنه ای که فقط سینه ی اسب را می پوشاند و زره هایی که تمام بالاتنه ی حیوان را محافظت می کرد.

 

اشاره ای به ساز وبرگ سواران در مجادلات شعوبیه

 

در کتاب البیان و التبیین اثر جاحظ اشاره ای به بخشی از مجادلات ملی گرایان ایران ( جنبششعوبیه ) و ملی گرایان عرب دارد که باید مورد توجه خاص قرار دهیم. قطعه ی نامبرده در واقع متعلق به بخشی از ادبیات موسوم به “جدلیات” می باشد که آن را می توان مشاجره در باب اصول و قواعد زندگی دانست. در این نوشته ملی گرایان ایرانی ضمن شمارش آلات و ادوات زمان خود که اعراب با آن ها آشنایی نداشتند از ابزارهای جنگی ای اسم می برند که شایان دقت است.ابتدا خبری که از نظر تطبیق و مقایسه جالب است ، یادآور می شویم. به موجب این خبر هرگاه در جریان جنگ ، چند قبیله ی عرب در زد و خورد شرکت می کردند ، افراد هر قبیله فقط مطیع رییس قبیله ی خود بودند  و این روش در این جا توسط ایرانیان نکوهش می شود. ایرانیان نسبت به قبیله به عنوان واحد تشکیلاتی جنگی نظر منفی داشتند چرا که اصول پیشرفته تر نظامی را پذیرفته بودند. سپس به عدم آشنایی اعراب با فنون جنگی اشاره می شود که فنون مذکور عبارتند از شبیخون ، کمین نشستن ، صف آرایی و دسته بندی به دسته های معین و بعد ذکر آلات جنگی پیش می آید از قبیل کژدم ، منجنیق های بزرگ و کوچک  ، برج های متحرک ، ترفندهای دفاعی همچون خندق کندن و گذاشتن دام های آهنینی به نام  بالان .

از جامه های ایرانی که زیر اسلحه می پوشیدند ، از قبا و شلوار نام برده شده  و نیز به شمشیر های آویخته و طبل جنگی ، درفش ، برگستوان اسب و جوشن سواران و کلاهخود و ران بند و زنگ( احتمالا نوعی آرایش اسب شبیه همانچه کردان امروزه استفاده می کنند .) و کمند اشاره شده .در متن مورد علاقه ی ما دوباره راجع به آلت جنگی و تیراندازی از پنجگان ( وسیله ای که همزمان پنج تیر را با هم به سوی هدف شلیک می کرده .) و پرت کردن نفت و آتش بحث شده .

باید اضافه کرد مدارک تاریخی نیز تایید می کنند ساسانیان دارای ابزار قلعه کوبی بوده اند.پروکوپیوس از برج های ویژه ی قلعه ستانی و ماشین ها و تیرهای آتش پران و سپرهای دراز و زخیم که از پشم بز ساخته می شد و“کیلیکی” نامیده می شد و ایرانیان بوسیله ی آن خود را در مواقع قلعه ستانی حفظ می کرده اند ، یاد کرده است. و قبل از پروکوپیوس ، آمیانوس مارسلینوس نیز در همین موضوع بحث کرده است.

 

بن مایه

- سواره نظام زبده ی ارتش ساسانی-  کاوه فرخ

-مردان در جنگ :پارسیان ،پارتیان و ساسانیان- نویسنده پیتر ویل کوکس

- تحقیقاتی درباره ی ساسانیان – ک . ایناسترانتسیف

- ایران در زمان ساسانیان – پروفسور آرتور کریستین سن

- شاهنشاهی ساسانی – تورج دریایی

- تاریخ ایران ، جلد سوم ، قسمت اول – گردآورنده : احسان یارشاطر

- بررسی تاریخ تمدن -  آرنولد توین بی

–شاهنشاهی ساسانیان ، سیاست ، فرهنگ و تمدن ایران عصر ساسانی – مریم نژاد اکبری مهربان

نگارنده :

محمدرضا ایدرم