سیستم حفاظتی بیشاپور

سیستم حفاظتی بیشاپور
به نظر می رسد که برجهای مدور بیشاپور قدیمی ترین نوع برجهایی است که در قلعه های ساسانیان وارد شده است، تا جایی که ما می دانیم معماران ایرانی قبل از قرن سوم میلادی برج مدور یا نیمه مدور را نپذیرفته بودند. 
این نوع استقرار دژ در زمان ساسانیان نشان می دهد که شهر های دوره ی قبلی آن را شناخته بودند، در حالی که غالبا دژ برپا شده بر بالای یک بلندی طبیعی، مرکز شهر را اشغال می کرده است.
چیزی که در بدو ورود به شهربیشاپور توجه همه را به خود جلب می کند حصار شهر است، طول این حصار 248 متر بوده که از زیر خاک بیرون آورده شده است. 
پهنا یا قطر این حصار 9متر و از خارج دارای برجهای نیم دایره است و شعاع هر برج کمی بیشتر از 5/۳ متر می باشد. این حصار به قلعه دختر منتهی می شده است که بعد ها تاسیس جاده باعث قطع شدن این برج و حصار می شود.
این حصار عظیم با سنگ لاشه و رودخانه ای و ملاط گچ ساخته شده است، به این صورت که اول، دو دیوار به قطر 70/1متر با سنگ و گچ می ساخته اند و سپس حد فاصل این دو دیوار را با سنگ لاشه و رودخانه ای و ملاط گِل پر می کرده اند و بدین ترتیب قطر دیوار به 9 متر می رسیده است. 
این حصار شبیه به حصار شهر استخر(نزدیک تخت جمشید) است، به خصوص از نظر تیرکشها با یکدیگر قابل مقایسه اند با این تفاوت که حصار شهر استخر با خشت خام ساخته شده است.
حصار شهر بیشاپور از خارج دارای برجهای نیم دایره به قطر 5/7 متر است و مانند استوانه قرار گرفته، فاصله هر دو برج از یکدیگر 40 سانتیمتر است.
چنین به نظر می رسد که این دیوار تا ارتفاع 4 متر بالا رفته و سپس برجها ارتفاع بیشتری پیدا کرده اند.با مقایسه ایستادن دیده بانها و همچنین ارتفاع جان پناه ها(کنگره ها) ارتفاع برجها و دیوار بیشتر از 8 الی 5/8 متر نمی تواند باشد.
هر برج از داخل و روی دیوار دارای یک درگاه ورودی به عرض 20/1 متر و داخل آن به صورت اتاق کوچک نیم دایره به شعاع 2 متر بوده است. هر برج دارای 9 عدد تیرکش بوده و ارتفاع آن بیشتر از 1 متر و پهنای آن 10 سانتی متر است که تمام زوایا را می توانسته تحت نظر بگیرد. حصار شهر از خارج تماما دارای اندود گچی به قطر 4 تا 10 سانتی متر بوده است.احتمال دارد که فواصل برجها با گچبریهایی مانند شیار تزیین شده باشد. هم چنین با قطعه گچبری زیبایی که بدست آمد می توان گفت که جان پناه ها یا کنگره های برجها با گچبری زیبایی تزیین بوده اند، این حصار از داخل شهر هیچ گونه اندود گچی نداشته و فقط سنگها با ملاط گچ کار گذاشته شده اند.
روی هم رفته 12 برج از زیر خاک بیرون آورده شده ولی آثار 9 برج دیگر فقط پایه های آن از زیر خاک نمایان گردیده که احتمالا بعد ها تبدیل به دیوار شده است.
به طور کلی حصار شهر در سه مرحله تغییراتی بدین قرار داشته است.

1- در دوره اول که شهر و حصار به دستور شاپور اول بنا شده ، از خارج دارای برجهایی بوده و جلو هر یک از این برجها یک نیم ستون تزیینی به قطر 30 سانتیمتر ساخته شده بود.
تمام بدنه برجها و حد فاصل آنها و جان پناه ها با گچ اندود شده بوده و همه برجها عموما به قطر 5/7 متر بوده است.

2 - در دوره دوم بعضی از برجها که خراب و واژگون شده بودتبدیل به دیوار شده بود و همچنین دارای تیرکش بوده است که تعداد آنها بین 7 الی 8 عدد در هر قسمت دیوار می باشد.
در این دوره نیز بدنه برجها و دیوارها با گچ اندود شده و قطر این اندود 5 تا 8 و گاهی 10 سانتیمتر بوده است. 

3-در دوره سوم هیچگونه تغییری در وضع برجها و دیوارها داده نشده فقط در اثر کهنه شدن و ترکیدن اندود گچ حصار شهر را مجددا اندود کرده اند که اندود سوم بر روی دو اندود دیگر کاملا مشخص است.

در قسمت جنوبی شهر بیشاپور حصار شهر به طور مستقیم بوده و کانال(خندق) ایجاد کرده بودند که آب رود شاپور در آن جریان داشته که دشمنان به آسانی نتوانند وارد شهر شوند.
به تحقیق نمی توان گفت که تعمیرات و تغییرات حصار شهر در دوره ی دوم و سوم در زمان کدام پادشاه ساسانی انجام شده است ولی می توان گفت که دیوار و حصار شهر تا 300 سال مورد استفاده قرار گرفته است.




منابع: 

کازرون در آیینه فرهنگ ایران /منوچهر مظفریان/انتشارات نوید شیراز

جغرافیای تاریخی بیشاپور و کازرون/ جهانبخش ثواقب/ نشر کازرونیه 

بیشاپور/ جلد اول/ رومن گیرشمن/ سازمان میراث فرهنگی کشور

جزوه ی آموزشی راهنمای تور/ سازمان میراث فرهنگی کشور 

با تشکر از جناب آقای محمدی رئیس میراث فرهنگی شهرستان کازرون