شکل گیری طاهریان

طاهریان

مأمون پس از آنکه به دست طاهر و اتباع او بر کرسی خلافت نشست در شؤال 205 به پاس خدمات طاهر و دور کردن او از بغداد وی را به حکومت خراسان فرستاد. طاهربن حسین‌بن مصعب بن اسعد بود. اسعد قبل از مسلمان شدن فرخ نام داشت. به دست حضرت طلحه -رضی الله عنه- مسلمان می‌شود و آن حضرت نامش را اسعد می‌گذارد.

طاهر در ربیع‌الاخر 206 ه‍. ق به خراسان آمد و مرو را مرکز حکومت خراسان قرار داد. طاهر به ذوالیمینین مشهور است و در وجه این نسبت اقوال مختلف است. از جمله اینکه می‌گویند که وی در شمشیرزنی بقدر ماهر بوده است که با هر دو دست شمشیر می‌زد. طاهر در جمادی‌الاخر در سال 207 ه‍. ق در مرو درگذشت. درست یکروز بعد از آنکه نام خلیفه مأمون را از خطبه نماز جمعه برانداخت یا آنکه آن را فراموش کرد. طلحه (207-213) بعد از طاهر فرزندش طلحه که در ایام حکومت پدر حاکم سیستان بود جانشین پدرش می‌شود. از وقایع مهم امارت طلحه جنگ‌های او با خوارج است.

در زمان خلافت مهدی بسال 160 ه‍. ق افراد فرقه خوارج در کرمان و سیستان و خراسان و دو طرف دریای عمان فراوان بودند. شخصی از میان آن‌ها بنام یوسف البرم در حدود مرو رود و طالقان و گوزگانان به ادعای امامت قیام کرد و حکومت شهر پوشنگ را که با مصعب‌ جد طاهر ذوالیمینین بود، از او گرفت و بر کلیه ناحیه شرق خراسان استیلا یافت. جمعی دیگر از خوارج به ریاست حمزه خارجی در سیستان و قسمتی از خراسان و مهستان و مکران حکومت تشکیل دادند و حمزه قلب را امیرالمؤمنین اختیار کرد. هارون الرشید به قصد دفع عازم خراسان گردید، ولی در این سفر درگذشت. و در دوران جنگ داخلی بین دو برادر مأمون و امین بر سر جانشینی هارون الرشید حمزه پر و بال می‌گیرد. و بعد با آل طاهر که خراسان و سیستان را تحت حکومت خود در می‌آورند، به زد و خورد پرداخت، گاهی غالب و زمانی مغلوب بود تا آنکه بدست طلحه بن طاهر مغلوب شد و در 12 جمادی‌الاخر سال 213 ه‍. ق فوت کرد. ولی خوارج از بین نرفتند و پیوسته با آل طاهر در نزاع بودند تا سال 233 ه‍. ق که امامت ایشان نصیب عمار خارجی شد و این عمار همان کسی است که بدست یعقوب لیث به قتل رسید.

عبدالله‌بن طاهر 213-230 ه‍. ق

وفات طلحه و نبودن عبدالله برادر و جانشین طلحه در خراسان فرصت خوبی بدست خوارج داد، و ایشان در موقعی که عبدالله در سال 215 به نیشابور رسید، سراسر خراسان را گرفته بودند. عبدالله قبل از رسیدن به امارت خراسان مدتی از طرف مأمون والی شام و زمانی نیز عهده‌دار حکومت مصر بود. عبدالله بسرعت فتنه خوارج را دفع کرد، سپس از طرف معصتم خلیفه عباسی و جانشین مأمون برای دفع مازیار به طبرستان لشکر کشید. در 224 مازیار را دستگیر کرد و وی را به بغداد فرستاد. عبدالله مردی دیندار و عادل و فضل‌دوست و علم‌پرور و شاعر بود. او در خراسان آموختن علم را بر همه نوباوگان الزامی کرد، و نخستین مدارس عمومی در ایران بوجود آورد، طوری که همه کودکان در آن‌ها درس می‌خواندند، بعلاوه وی به کودکانی که به علت فقر پدر و مادر قادر به درس خواندن نبودند کمک مالی کرد تا به مدرسه بروند و درس بخوانند. عبدالله نیشابور را به عنوان پایتخت اختیار نمود و در آنجا آبادی فراوان نمود، مخصوصاً به کشاورزی و حفر قنوات و اصلاح امر آبیاری و تقسیم آب توجه بسیار داشت.

طاهربن عبدالله 230-248

بعد از وفات عبدالله در سال 230 ه‍. ق واثق، خلیفه عباسی مقام او را به پسرش طاهر که در این موقع در طبرستان (مازندران) بود واگذاشت. طاهر ثانی بمدت 18 سال با عدالت و تقوا بر خراسان و سیستان امارت کرد. دوران حکومت وی تقریباً بتمامی در صلح و صفا گذشت.

محمدبن طاهر ثانی

محمد آخرین امرای طاهری است. وی ادیب و شاعر و فاضل بود ولی به لهو و عشرت حریص و مشغول بود. در زمان وی عمالش باعث رنجش مردم می‌شوند. محمد با دو حریف قدرتمند روبرو بود. یکی امیر حسن‌بن زید علوی که در طبرستان خروج کرد و مردم بلاد دیلم و گیلان بدست وی اسلام آوردند. وی از آنجا لشکر گرد آورده و سلیمان عموی محمد را از طبرستان بیرون می‌کند و حکومت علویان طبرستان را بنیان‌گذاری می‌کند. دیگری یعقوب لیث صفاری، یعقوب هرات را تصرف کرده به خراسان تاخت و در سال 259 با تسخیر نیشابور به حکومت طاهریان خاتمه داد. در میان آل طاهر عده‌ای اهل فضل و ادب و شعر و حکمت بوده‌اند و هم این‌ها هستند که شالوده اصلی تمدن اصیل اسلامی ایران را پی‌ریزی کردند. در میان طاهریان امیر ابواحمد عبیدالله‌بن عبدالله بن طاهر (223-230 ه‍. ق) را به علت ادب و فضل حکیم آل طاهر می‌خوانده‌اند.

اسامی امرای طاهری و زمان امارت هر یک

1-    طاهربن حسین بن مصعب		206 تا 207
2-    طلحه‌بن طاهر		207 تا 213
3-    عبدالله‌بن طاهر		213 تا 230
4-    طاهربن عبدالله		230 تا 248
5-    محمدبن طاهر		248 تا 259

 

ابونصر فراهی مؤلف نصاب الصابیان

در خراسان و آل مصعب شاه		طاهر و طلحه بود و عبدالله
باز طاهر دگر محمد دان		کو به یعقوب داد تخت و کلاه

 

 

اسامی و مدت حکومت حاکمان صفاری

1-    ابویوسف یعقوب بن لیث	247 تا 265	18 سال
2-    عمروبن لیث برادر یعقوب	265 تا 287	22 سال
3-    ابوالحسن طاهربن محمدبن عمرولیث	287 تا 296	9 سال
4-    لیث بن علی بن لیث	296 تا 298	3 سال

 

برگرفته از 

تاریخ ایران بعداز اسلام