سد شاه عباسی

سد شاه عباسی

طاق شاه عباسی پر رکوردترین بنای تاریخی ایران است! سدی با 60متر ارتفاع که نه تنها لقب قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان را با خود یدک می کشد، بلکه به مدت  550 تا 700 سال هم به عنوان بلندترین سد در جهان شناخته می شد. اما سد شاه عباسی یک لقب دیگر هم دارد که هنوز هیچ سدی موفق به تصاحب آن نشده است،نازکترین سد جهان که به خاطر عرض تاج  یک متری اش به این نام شناخته می شود.

در میان کوهستانهای شرقی شهر طبس، این سازه‌ی دست ساخته‌ی انسان، با پیکری آجری که تاجی از سنگ دارد قرار دارد. این بند که در دره کانیونی سردر است ، در پایین طاقی است آجری که پاکار آن بر کوههای سنگی دوطرف رودخانه قرار دارد.

این طاق در مسیر گردشگری روستای خرو و در فاصله 27کیلومتری شهر طبس در نزدیکی چشمه آب گرم مرتضی علی (ع) قرار دارد.بالاتر از این چشمه، دره محصور و تنگ شده‌ای وجود دارد که در آن سد (طاق) شاه عباسی بنا شده و از لحاظ توریستی بسیار جذاب و دیدنی است.

این طاق دارای سنگ نگاره‌هایی چون نقوش بزکوهی، نماد درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. این نقوش بر گوشه گوشه این طاق ترسیم شده است.

اینها نمادی از فرشتگانی هستند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره‌های طاق حک شده‌اند.

طاق شاه عباسی که به سد شاه عباسی نیز معروف است، از جاذبه‌های تاریخی یزد می‌باشد که در روستای خرو و در فاصله 27 کیلومتری شهر طبس واقع شده است و بنایی است که شاید دیدنی‌ترین اثر تاریخی طبس به شمار بیاید.این بنا یکی از جاذبه‌های فراموش نشدنی استان یزد که چندین لقب تکرار نشدنی را همراه خود دارد و یکی از پر رکوردترین بناهای تاریخی ایران است.

در گذشته با ایجاد طاقی بر روی رودخانه ، در محلی که باید بند جا می‌گرفته ،مانع حرکت آب نمی‌شدند و بنایی بند را که مدتهای مدیدی طول می‌کشیده ، اجرا می‌کردند .پس از اتمام ساختمان بند ،با تونل کوچک انحرافی، آب را منحرف می‌کردند تا زیر طاق با مصالح محکم مسدود شود .سپس تونل انحرافی، مسدود شده آب به مسیر اصلی باز می‌گشته و در پشت سد انباشته می‌شده وبالای بند در آخرین مرحله مرمت طاق شاه عباسی ،با قلوه سنگهایی ساخته شده که این امر به فرموده شاه عباس صورت پذیرفته است.

قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می‌دهند و معتقدند که سنگ نگاره‌های بزکوهی که بر آن حک شده‌اند، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده‌ای هم این بز‌ها را نمادی از فرشتگانی می‌دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره‌های طاق دعا می‌کنند.

در زیر این سازهٔ آبی که در دهانهٔ یک دره ایجاد شده، در قدیم چشمه‌های آب جاری بوده و آب شرب و کشاورزی طبس را فراهم می‌کرده است. ساختار این سازهٔ آبی نادر است و درباره کاربری‌اش در گذشته، صحبت‌های مختلفی مطرح است. حتا گفته می‌شود برای کنترل سیلاب‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

طاق شاه عباسی سدی با 60 متر ارتفاع که نه تنها لقب قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان را با خود یدک می‌کشد، بلکه به مدت 550 سال هم به عنوان بلندترین سد در جهان شناخته می‌شد. اما سد شاه عباسی یک لقب دیگر هم دارد که هنوز هیچ سدی موفق به تصاحب آن نشده است: نازکترین سد جهان که به خاطر عرض تاج یک متری اش به این نام شناخته می‌شود.

این طاق زیبا و مستحکم در دره کانیونی باریک و متشکل از صخره‌های آهکی قد بر افراشته و ازنظر شرایط زمین شناسی در بهترین محل ممکن ساخته شده است . در واقع طاق شاه عباسی نوعی سد قوسی است که از استحکام ویژه ای برخوردار است .این سد یا به عبارتی طاق شاه عباسی از جمله سدهای پیشرفته جهان است .

همچنین سوراخهایی چهار گوش و یا بیشتر راست گوشه در بدنه‌ی این کوهها دیده می‌شود که با نام خانه "گبر " به گونه ای رازآمیز زبانزد مردم شهر طبس است .

در حقیقت این سوراخها نوعی کاری یا قنات بوده اند که در گذشته آب رودخانه را به شهر طبس می‌رسانده اند و با ریزش کوه به این شکل در آمده ،به چشم می‌آید.

در دیرباز، ایرانیان در دره های تنگ سدها را روی طاق های آجری احداث می کردند که بدین ترتیب نیاز به سیستم انحراف در حین احداث سد، مرتفع می گردید. این روش خلاقانه با کارکرد کاهش بیشینه سیلاب در سد تأخیری عباسی ترکیب شده است. سیلاب ها با دوره بازگشت ۱۰ سال، از زیر طاق به صورت آزادانه عبور می کنند. همچنین مقداری از حجم سیلاب های بزرگتر در پشت سد ذخیره می شود. بدین ترتیب طی صدها سال، این سد، شهر طبس را در مقابل سیلاب های رودخانه نهرین حفاظت نموده است.

به علت موقعیت جغرافیایی سد تأخیری عباسی، رسوبی در پشت این سد ذخیره نمی شود و بنابر این می توان انتظار داشت که این سازه آبی برای سالیان متمادی بدون نیاز به تعمیر و نگهداری، کارکرد اصلی خود را انجام دهد.