شهر گور
نخستین شهر دایره‌ای شکل ، شهر ساسانی گور در ایران محسوب می شود. این شهر بعدها توسط اردشیر بابکان ( در اوایل قرن سوم میلادی ) بنیانگذار امپراطوری ساسانیان احیا و به عنوان پایتخت امپراطوری برگزیده شد و خورهٔ اردشیر یا شهر گور نامیده شد. شهر گور (اردشیرخوره یا فیروزآباد قدیم) محلی باستانی است در شهرستان فیروزآباد، استان فارس. گور در زمان آبادانی خود، مرکز بخشی از استان پارس ، به نام کوره اردشیرخورّه بود. شهر گور باستانی اکنون متروک مانده و شهر کنونی فیروزآباد در سه کیلومتری آن قرار دارد. طرح و الگوی این شهر دایره‌ای شکل است و به قطر دو کیلومتر دارای چهار دروازه اصلی بوده و بناهای حکومتی و محل اقامت درباریان در آن قرار داشته است. شهر گور اولین شهر دایره‌ای در ایران و یکی از نخستین شهرهای دایره ای در جهان نیز محسوب می شود.قدمت شهرگور به دوره هخامنشیان می‌رسد. در زمان هخامنشیان این شهرستان از قطبهای تجاری مهم امپراطوری و جهان محصوب میشده است که پس از حمله اسکندر مقدونی و ناتوانی وی در تسخیر این شهر، با جاری ساختن رود "تنگ آب" به روی شهر موجب غرق شدن این شهرستان در آب شد.
نقش چهار شاهزاده ساسانی، دو زن و یک مردن جوان را به همراه یک نوجوان نشان می دهد که با لباس های اشرافی در کنار یکدیگر ایستاده اند. رنگ های به کار رفته در این نقاشی بیشتر سبز و قرمز اخرایی است و سبک نقاشی نشانگر تاثیر هنر اوایل دوره ساسانی از سبک هنری اشکانی است.
قطر شهر گور ۲ کیلومتر و دور تا دور آن را حصاری خشتی با خندقی به عرض ۵۰ متر محصور کرده است چهار دروازه به نامهای دروازه هرمز در شمال، دروازه اردشیر در جنوب، دروازه مهر(میترا) درشرق، دروازه بهرام در غرب، ورودی های این شهر را تشکیل می دهند. در بخش مرکزی شهر به شعاع ۴۵۰ مترکه به وسیله حصاری از سایر بخش های شهر مجزا می شده بناهای حکومتی ومحل اقامت درباریان بوده مهم ترین بناهای آن شامل:منار وتخت نشین(طربال) است.
اقتصاد گور
در قرن چهارم هجری گور شهری غنی و آباد بود با اقلیم معتدل، آب فراوان و بوستان‌ها و گلستان‌های بسیار.چنانکه باغ‌های میوه و خانه‌های اعیانی، حومه شهر را تا شعاع یک فرسنگ فرا گرفته بود.
در این منطقه محصولات گوناگونی تولید می‌شد؛ عرقیات، میوه ، پارچه و جز آن. اما بی‌تردید گلاب در میان آنها رتبه اول را داشت. گلاب گور و کوار به بسیاری سرزمین‌ها چون چین، هند، بیزانس، مصر، یمن، مغرب عربی و اروپا صادر می‌شد. حتی گل سرخ گور در کشورهای اسلامی شناخته شده و به خاطر بوی خوش و شفافیت رنگ نزد عرب زبانزد بود. (امروزه هم در زبان عربی به گل محمدی، الورد الجوری می‌گویند.)
عرق شکوفه نخل، عرق بومادران، عرق زعفران و عرق بید از دیگر فراورده‌های گیاهی‌ای بود که از بوستان‌های گور به دست می‌آمد.
آثار باستانی
شهری که امروزه فیروزآباد نامیده می شود در گذشته، گور نام داشته است. که قدمت آن به دوره کیانیان می رسد در زمان حمله اسکندر ، چون نتوانست شهر را به تسخیر خود در بیاورد با ساختن سدی توانست شهر را به آب بسته و بدین روش شهر را تسخیر کرد .
اردشیر پاپکان با خود عهد می بندد اگر بر اردوان پنجم آخرین پادشاه دودمان اشکانی پیروز شود شهر را از زیر آب بیرون آورده و آن را تختگاه خود قرار دهد.
فیروزآباد نسبت به زمین های اطرافش در گودی واقع شده است از این رو با آب رودخانه ای که اسکندر درشهر جاری ساخت، این شهر به یک دریاچه تبدیل شد واین دریاچه قرن ها باقی بود تا این که اردشیر با تمهیداتی آب دریاچه را تخلیه کرد و شهر جدیدی به جای شهر گور بنا نهاد و نام آن را اردشیر خوره نامید. اردشیر خوره در زمان حمله اعراب به ایران ویران شد تازمانی که عضدالدوله دیلمی (گیلانی) برخلفای عرب تسلط پیدا کرد و به آبادانی ویرانه های اعراب همت گماشت. این شهر از آن به بعد فیروزآباد نامیده شد.
در زمان ساسانیان شهر گور به دلیل داشتن بزرگترین کتابخانه مشرق زمین و وجود کتب گرانبها و کمیاب به دارالعلم مشهور بود. شهر گور در آن زمان بدلیل واقع شدن در مسیر تجارت کشورهای چین- هندوستان و روم و بندر سیراف از رونق اقتصادی و بازرگانی خاصی برخوردار بود. . در وسط این شهر منار بلندی مشاهده می شود که احتمالا محل نگهداری آتش بوده است. به گفته مورخین غربی در زمان امپراطوری پیزانس نقشه معماری ۴۰۰ شهر اروپا از آن برگرفته شده است.
نام آوران
فرخ‌مرد بهرامان قاضی اهل گور و هم روزگار با خسرو پرویز بود. او مؤلف مادگان هزار دادستان، مهمترین متن حقوقی به جا مانده از دوران ساسانی است. در این کتاب شماری از قوانین کهن اوستایی، احکام دادگاه‌های پیشین و فرمان‌های اداری پادشاهان گرد آمده که در شناخت آیین دادرسی ایران ساسانی اهمیت بیمانندی دارد. از زندگی این شخصیت اطلاعات کمی در دست است.
عبدالله بن مقفع نویسنده و مترجم بزرگ سده دوم هجری، زاده شهر گور بود. او کتاب‌های ارزشمندی در فلسفه، اخلاق و آیین کشورداری از فارسی میانه به عربی برگردانده است. ابن مقفع از سخنوران بنام زمان خود به شمار می‌رفت و در پایه‌گذاری نثر فنی عربی نقش مهمی داشت. او در سال ۱۴۲ هجری به اشاره خلیفه منصور عباسی به قتل رسید.
- ۹۳/۰۵/۱۵
