شگفتی زیگورات چغازنبیل

اندکی درباره فرنود مهرازی ایران باستان

‌

چغازنبیل یکی از زیباترین یادگار های باستانی ایران است. این زیگورات پرستشگاهی است که ایلامیها برای خدایان خود ساخته بودند. این بنای مربعی صدوپنج متر طول و عرض و 52 متر ارتفاع داشته است. اونتاش ناپیریشا شاه ایلام در قرن سیزده پیش از میلاد آنرا ساخته است. بنا از آجر ساخته شده است و بر روی آجرهای آن نوشته های زیادی به دبیره ایلامی دیده میشود که بر روی آنها نوشتار هایی تقریبا یکسان نوشته شده است. زیگورات چغازنبیل پنج طبقه بوده و در طبقه بالا معبد اینشوشیناک قرار داشته است. او خدای ایلامی است که حافظ شوش پایتخت ایلامیان بوده است. مردم شوش باستان بر این باور بودند که این خدا از این مکان به آسمان میرود و سپس به زمین باز میگردد. در تمام طول بنا آبراههایی دیده میشود ،شاید دلیل آنها حفاظت از بنا در مقابل بارانهای سیل آسای محل است. دورتادور بنا سنگفرش است و در بعضی از سنگفرشها یادگار های جای پای بچه دیده میشود. دلیل آن تا کنون نا معلوم است. در شمال غربی بنا پناهگاههای کوچکی دیده میشوند که مربوط به خدای ایلامی ایشنیکراب است. .درون محوطه یک ساعت خورشیدی بزرگ نیز دیده میشود.

 

تصفیه خانه آب رودخانه

 

آبرسانی به چغازنبیل یکی از شگفتیهای این معبد است. رود دز از نزدیکی چغازنبیل میگذرد ولی به دلیل اینکه این رود سطح دشت را فرسایش داده و بستر رودخانه در سطح پایینتری از سطح دشت است - در برخی مکانها 60 متر پایین تر - امکان استفاده از آب این رود برای اهالی منطقه نبوده است. بنابراین شاه ایلامی اونتاش ناپیریشا دستور به ساخت کانالی به طول 45 کیلومتر میدهد تا آب رود کرخه را که هم سطح زمین چغازنبیل بوده‌، به چغازنبیل برسانند. این آب پس از اینکه از هفت تپه عبور میکند به چغازنبیل میرسد ولی به دلیل اینکه آب کرخه پس از گذر از دشت خوزستان گل آلود است آب را در حوضچه های ته نشینی بزرگ و کوچکی میریخته اند و با گذر از تنبوشه ها و استفاده از قوانین منسوب به فیثاغورث ، تصفیه کرده و گل آنرا جدا میکردند! شاید این یکی از قدیمی ترین تصفیه خانه های آب جهان باشد.

 

شهر دور- اونتاش

زیگورات چغازنبیل نمونه ای از هنر ایلامی است .این بنا در سال 1933 توسط براون افسر زلاندی کشف شد و توسط هیات گیرشمن در سالهای 1951 تا 1962 به طور کامل از زیر خاک بیرون آمد. زیگورات در مرکز شهر دور-اونتاش قرار داشت که در سال 640 پ میلاد به فرمانآشور بانی پال در جنگ با هومبان هالتاش آخرین شاه ایلام ویران شد. این شهردارای دو حصاربوده که درون حصار داخلی بخش آیینی قرار داشته ودارای هفت دروازه بوده است. جلوی پلکان جنوب شرقی هم هفت ردیف قربانگاه قرار دارد و احتمالا عدد 7 مقدس بوده است . دروازه جنوب شرقی با قیر بندکشی شده است و بر آن به وضوح رد ارابه دیده میشود. این دروازه محل عبور ارابه ها بوده.6 دروازه دیگر از راههای سنگفرشی به زیگورات میرسیده اند.

 

مهرازی (معماری) زیگورات

چهار گوشه این بنای عظیم درست در جهت یکی از جهات چهارگانه جغرافیایی بنا شده اند و این نشان میدهد آنها شمال جنوب شرق و غرب را به خوبی میشناخته اند. طبقه اول 105 متر در 105 متر است و یک متر از سطح زمین بالاتر است و دیوارهایش سه متر عرض دارد. طبقه دوم 8متر ارتفاع ودر حدود 16 متر عرض دارد. در نمای شمال شرقی و شمال غربی ورودیهایی بوده است که با پله به آنها راه داشته است .این طبقه اتاقهایی داشته که در ارتفاع 6 متری آنها ، طاقهایی به عرض 2.10 و طول حدودی 8 تا 10 متر روی آنها را پوشیده بودند. اتاقهای طبقه اول با ورودی های طاق داری به ارتفاع 4 متر به هم راه داشته اند ولی اتاقهای طبقه دوم از هم مستقل هستند و هر اتاق تنها از طریق پلکان خود قابل دسترسی است. این بنا توسط میلیونها خشت و هزاران آجر ساخته شده است که حدود 5000 آجر آن نوشته دارد. اکثر آنها متن واحدی دارند. آجرها توسط مهر مکتوب نشده اند و هرکدام جداگانه با دست نوشته شده اند و این نشان میدهد ایلامیها از دبیره برای تزیین استفاده کرده اند. از اینگونه آجرها در بوشهر نیز دیده ایم . در سال 1876 صدها آجر مکتوب توسط هیات حفار پروسی از دل خاک بیرون آمده است و اکنون در موزه های مختلف جهان قرار دارد.

در شمال غربی سه معبد دیگر به نامهای معبد ایشمکرب ،اوبان و الهه کیریرشا وجود دارد که هر کدام حیاط ،نیایشگاه،اتاق وانبار دارند. همه این معابد از خشت خام ساخته شده اند و قسمتهایی از آنها آجرکاری شده است و این آجرها نیز نوشته.

 

بن مایه ها:

هزاره های گمشده - دکتر پرویز رجبی

چغازنبیل  - پروفسور گیرشمن