ساز نی جفتی

نی جفتی

سازی بادی و از خانواده قمیش دار است. از جنس نی ساخته می شود و دو عدد از آن در کنار هم قرار می گیرند. به همین دلیل صدای آن بسیار پر حجم و جذاب است. پیشینه زیادی دارد و از هزاران سال پیش در مناطق گسترده ای از خاورمیانه ساز مهم مراسم شادمانی ها بوده است. ابو نصر فارابی در قرن چهارم هجری (950 میلادی) دو نمونه از آن را شناسایی کرده و در کتاب موسیقی الکبیر خود به تصویر کشیده است.

نی جفتی بیشتر در نواحی جنوب و جنوب غربی ایران نواخته می شود. منطقه شوشتر، بوشهر و هرمزگان مهمترین خاستگاه آن هستند. این ساز غالباً همانند نظایر خود در کردستان و شمال خراسان که دوزله و قوشمه نام دارند، در محافل شادمانی به کار می رود و علاوه بر تکنوازی با سازهای کوبه ای نظیر، دمام، کسر (Kaser) (نوعی طبل جنوبی) و دایره همراهی می شود.

ساز نی چوپانی

ساز نی چوپانی (نی لبی)

ساز نی، فراوان ترین ساز در بیشتر جوامع سنتی است. از گذشته های بسیار دور، شکل های مختلف نی در دستان بشر به صدا درآمده است. در ایران نیز با وجود اقوام گوناگون، بیش از 30 نمونه نی وجود دارد که هر یک لحنی ویژه دارند. غالب نی های نواحی مختلف ایران، به شیوه لبی نواخته می شوند. یعنی لب های نوازنده در کنار دهانه ساز قرار می گیرند و نوازنده با دمیدن در لوله نی، آن را به صدا در می آورد. اما نی نوازی به شیوه شهری، به صورت لبی نیست و دهانه نی داخل دهان نوازنده درست لای دندان هایش قرار می گیرد. به همین دلیل آن شیوه به نی نوازی دندانی معروف است. نی لبی از گذشته های دور، علاوه بر خنیاگران بومی، بیشتر توسط چوپانان نواخته می شده است. به همین دلیل گاه نی چوپانی خوانده می شود. تقریباً در همه جای ایران می توان نشانه ای از نی پیدا کرد. نوازنده نی لبی، گاه علاوه بر دمیدن، صدای آوازش را نیز به دورن لوله می فرستند که در نتیجه یک صدای دورگه از ساز شنیده می شود.

در سال های اخیر، برخی نوازندگان بومی با استفاده از امکانات موسیقی شهری سعی کرده اند نوعی بیان جدید از موسیقی بومی خود ارائه دهند. برای مثال با بهره گیری از شیوه نی نوازی دندانی، نوعی صدای جدید در موسیقی بختیاری پدید آمده است که هم رنگ و بوی بومی دارد و هم نشانه ای از تکنیک موسیقی شهری همراه آن شنیده می شود.

ساز کرنا

کرنا

کرنا به فتح کاف یکی از کهن ترین سازهای بادی ایران است که در خانواده سازهای بادی قمیش دار دسته بندی می شود. بر اساس نوشته های تاریخی و اشیاء مکشوفه از امپراطوری هخامنشی، پیشینه 2500 ساله اش، قطعی به نظر می رسد. هرودوت مورخ یونانی عهد باستان می­نویسد: «در زمان کورش بزرگ، سپاهیان با صدای شیپور حاضر باش، رهسپار میدان جنگ* می­شدند.» به دلایلی که خواهد آمد، شیپور مورد نظر هرودوت، همان ساز کرناست. استرابون دیگر مورخ یونانی، نشانی دقیق تری به ما می دهد. وی با اشاره به دوره های آموزشی شاهزادگان و امیر زادگان هخامنشی می نویسد: "هر روز پیش از دمیدن آفتاب، جوانان با صدای کرنا به تمرین های نظامی فرا خوانده می شدند. مربیان، پسران را به دسته های 50 نفری تقسیم می کردند و ریاست هر دسته را به یکی از پسران شاه یا یکی از امیر زادگان می سپردند." بر این اساس معلوم می شود کرنا در گذشته یک ساز حکومتی بوده و برای اعلان ها، جشن ها و جنگ ها به کار می رفته است.

ساز کمانچه

کمانچه

قدیمی ترین نشانه های ساز کمانچه در ایران، مربوط به قرن چهارم هجری (950 میلادی) است که در نقاشی های کتاب موسیقی الکبیر ابونصر فارابی می توان یافت. وی در کتاب خود از این ساز که فقط دو سیم داشته است، با عنوان رباب نام می برد و حتی وجود رباب تک سیمی را هم ناممکن نمی داند. رباب در واقع نام عربی کمانچه است و همچنان شکل ساده ای از آن با همین نام در بین نوازندگان سنتی عرب همچنان نواخته می شود. ترک زبانان به آن "ایکلیگ" می گویند و در ترکمنستان این ساز را با نام "قیچک" یا "قژک" می شناسند. کمانچه علاوه بر ایران در فرهنگ های چینی و آسیای جنوب شرقی با نام های مختلف وجود دارد. در موسیقی سنتی چین آن را با نام "ارهو" می شناسند. این ساز در هند، عراق، آذربایجان، گرجستان، داغستان و ارمنستان نیز نواخته می شود.

ساز کوزه

کوزه

استفاده موسیقایی از برخی ابزار غیر موسیقایی پیرامون زندگی بشر در بیشتر جوامع رواج دارد. از جمله این که زنان مازندرانی در اوقات فراغت خویش بر تشت های فلزی می کوبند. سنتی که در مازندران به تشت کوبی مروف است و امروزه در شادی های آنان گهگاه اجرا می شود. بلوچ ها نیز در جنوب شرق ایران، با استفاده از کوزه و تشت، یک نوع موسیقی کوبه ای خاص خود دارند. البته استفاده از کوزه در نقاط دیگر جهان از جمله آفریقا نیز رایج است که در آن جا کوزه های مورد استفاده به اودو معروف اند. ممکن است سنت کوزه نوازی آفریقایی از طریق سواحل اقیانوس هند به سرزمین بلوچ ها سرایت کرده باشد. در حال حاضر کوزه نوازی بلوچی به صورت محدود رواج دارد ولی گروه های نوجوی موسیقی ایرانی، استقبال زیادی از آن کرده اند و این ساز هم اینک کاربرد رو به گسترشی دارد.

زندگی نامه سائب خاثر

اصلا ایرانی و پدرش بشاء از بردگان آزاد شده بود سائب مانند نشیط فارسی از غلامان عبد الله بن جعفر بن ابی الب بود.

سائب به دستور عبد الله بن جعفر آواز عربی را از نشیط فارسی که تازه به مدینه آمده بود آموخت . ابتدا آواز را بدون همراهی ساز میخواند و ضرب آن را با چوبی که روی زمین می نواخت حفظ میکرد. بعد ها عود آموخت و اول  کسی است که در مدینه عود ساخته و نواخته است .

زندگی نامه نشیط فارسی

از استادان مشهور موسیقی و از خوانندگان و نوازندگان معروف سده اول اسلامی است . نشیط در ایام عبد الله بن جعفر و یا در زمان خلافت عبد الملک اموی به مدینه رفت و سرودهای پارسی میخواند

عبد الله او را مورد توجه قرار داد و به عنوان برده خریداری کرد . نشیط بنا به تمایل عبد الله بن جعفر که از بزرگان قریش بود غنای عربی را از سائب خاثر فرا گرفت و در این فن نیز استاد گشت و عده ای از موسیقیدانان عرب نزد او به تحصیل موسیقی پرداختند

باربد افسانه ای

زندگی نامه باربد

باربد از موسیقیدانان و نوازندگان بنام و از بزرگترین آهنگسازان عهد خسرو پرویز بود که بسیاری از الحان و نواهای موسیقی را که هنوز بعضی از آنها با همان نام در ردیف دستگاههای موسیقی کنونی ما باقی مانده است از ساخته ها و پرداخته های او می دانند و بعضی اختراع مقامات را به او نسبت می دهند

باربد را عده ای جهرمی نوشته اند و برخی مروزی دانسته اند

سنتور ، سازی کهن

اولین اثری که از سازهای شبیه سنتور به دست آمده اثری است از حجاری های دوره های آشوریان و بابلیان در 669 قبل از میلاد که نشان می دهد این ساز را به وسیله بند به گردن می آویختند.
به دلیل قرار داشتن ایران در مسیر جاده ابریشم بین شرق و غرب و تغییر دائمی مرزها در شرایط کشورگشایی ها فرهنگها نیز مرتب دستخوش تحول شده و این تحول آلات موسیقی را بی نصیب نگذاشته است به طوریکه به درستی معلوم نیست سنتور ابتدا در کدام کشور مورد استفاده بوده است ولی مطمئنا ایرانیها قبل ازظهور اسلام با این ساز آشنا بودند و آن را کونار می نامیدند.
به اتکا قد مت آثار کشف شده گمان این است که این ساز از قلمرو ایران به کشورهای دیگر راه یافته و نامهای مختلفی پیدا کرده است.

تاریخچه ساز دف

دف

دف و دپ اسم صوت است و صدایی است که از کوبیدن ضربه ای به پوست دف بر می آید. ساز دف از متداولترین و اساسی ترین نمونه ی آلات ضربی (سازهای کوبه ای)‌ یا آلات ایقاعی روزگاران قدیم به شمار می آید. در فرهنگنامه موسیقی ایران آمده: دف دایره ای است از چوب که بر روی آن پوست کشیده اند. در برخی مناطق حلقه هایی نیز بدان آویزان کنند و در مجلس سماع صوفیان اشعار مذهبی و عرفانی را با آهنگ های دل انگیز و جانسوز در دستگاه های مختلف و نیز ریتم های متفاوت به همراه دف می خوانند و مجلس آنان شور است و شوق و نیایش.
در فرهنگ معین آمده است: دف (فارسی عربی،‌ترکی،‌آلبانیایی) همان دایره است ضمن این که این لفظ در مصر و آلبانی به طور کلی معنای دایره می دهد. در الجزایر ساز مخصوصی است با قاب چهارگوش که دارای دو پوست است و در پشت این پوست را از داخل چهار تار زهی کشیده اند. در نقش برجسته شکار گوزن در طاق بستان دو نوازنده یکی از سمت چپ نای یا سورنای می نوازد و دیگری ساز چهارگوشی در دست دارد که نوعی دف مربع شکل می باشد. شکل دست های نوازنده این ساز به گونه ای است که بیش از هر چیز موید این نظریه است که دف از دوره ی باستان مورد توجه بوده است. این نوع دف یعنی دف چهارگوش هنوز هم در مصر و سوریه رواج دارد و قاب آن به شکل قاب خشت مالان است.