حاجی فیروز

حاجی فیروز

حاجی فیروزشخصی سرگرم کننده است که در روزهای نزدیک به  نوروز در کوچه ها و خیابان های ایران ظاهر می شود .

حاجی فیروز ها با چهره سیاه کرده و لباسی به رنگ قرمز همراه با کلاه دو کی شکل قرمز ، دایره و دنبکی به دست می گیرند ، به خیابان می آیند و به رقص و شیرین کاری و خواندن شعرهای ضربی به رقص می پردازند. و از مردم پول می گیرند .

حاجی فیروز چیست ؟

خاستگاه جشن ها و آیین های ایرانی ،  پیوندی ژرف و شگرف با پدیده های کیهانی و هستی شناسانه و همچنین با ویژگی های اقلیمی و زیست بومی دارد . اما روش برگزاری این آیین ها درفرهنگ ایرانی ، بیشتر از دیگران با واقعیت ها نزدیکی دارد و رمزینه های موجود در آن به یکپارچگی به دنیای نیروهای مینوی و ایزدان پیوند نمی خورد . به دیگر سخن در بارورهای ایرانی (برخلاف باورهای یونان و میان رودان ) دسترسی به جهان ایزدان برای مردمان  امکان ناپذیر است. آسمان و نیروهای آن ممکن است تاثیری برفرایند های زمینی داشته باشند اما زمین و باشندگان آن کمترین دخالتی در حوزه توانایی های ایزدان ندارند .

در باورهای کهن سامی و میانرودان پیش آریایی و نیز یونان عصر کلاسیک ، خدایان گاه مظهر خشم و خشونت و آدم ربایی و تجاوز و خشکسالی و ترس هستند : اما در فرهنگ ایرانی ، پروردگار و ایزدگان ،همیشه و هموار مظهر نیکی و خیر خواهی برای مردمان و و باشندگان روی زمین هستند و " سرای سپند " که جایگاه مینویان دانسته  می شود ،سرایی است که در آنجا تن ها " نور و سرود " وجود دارد . از این رو است که مرگ در باور های ایرانی کهن ، نه تنها پدیده ای غمناک دانسته نمی شده ، که گاه موجب سرور و شادمانی هم می شده است .

از همین رو ، نوروز نیز آغاز بهار هستی زمینی و نمادی از اغاز آفرینش و زایش دوباره ان است .

درباره حاجی فیروز و پیام نوروزی او که از دیر باز در سراسر ایران زمین به گونه های مختلف رواج داشته و دارد . در نواحی گوناگون او را با نام های متفاوتی می شناسند :

در خراسان و بخش هایی از افغانستان "بی بی نوروزک " در خمین و اراک " ننه نوروز " در کرانه های خلیج فارس " ماه نوروز " در گیلان " پیر بابا " و " آروس / عروس گلی " ، در آذربایجان " نه نه مریم " در تاجیکستان و بخارا و دیگر وادی های ماوراالنهر " ماما مروسه " و نام های مشهور دیگری همچون بابا نوروز و  عمو نوروز .

شیوه اجرای نمایش ها در نواحی گوناگون ، زمان مراسم و حتی ترانه هایی که سروده می شود ، گاه با یکدیگر متفاوت هستند و این تفاوت ها ناشی از ویژگی های خاص ها ناحیه است . در آسیای میانه و در آخرین شب سال ، " مامای مروسه " را می کشند " و بانوی خانه ، خوراکی هایی همچو ن سمنک (سمنو ) را درآوند هایی بسیار تمیز و آراسته ، بر دستر خوانی (سفره ای ) می گذارد تا شب هنگام او به آن ها برکت دهد و بچشد و ببوسد پیش از آمدن مامی مروسه ، مراسم " گل گردانی " یا " گل نوروزی " برگزار می شود و در این مراسم گروهی از مردم ، نخستین گل های روییده در صحرا را می چینند و همراه باشادی وآواز در کوچه ها می گردانند ، این آیین با تفاوت هایی در گیلان و کوهپایه های تالش نیز برگزار می شود . در آنجا " آروس گلی  " و " پیر بابا " با دسته های گل و پوشیدن پوشاک سرخ و کلاه بوقی  به ترانه سرایی و دایره زنی و کارهای خنده آور می پردازند . در هزاره جات افغانستان و در دامنه های کوه بابا، نیز " بی بی نوروز " با پوشش خنده دار و آواز خوانی به شاد کردن مردم می پردازند . (حاجی فیروز بیشتر از همه جا ، شبیه این دو نمونه اخیر است ) .

حاجی فیروز ،شکل دگرگون شده ننه نوروز یا بابانوروز است . گونه اصلی آن که در نواحی مختلف ، روایی دارد ، بی گمان آیینی بسیار کهن برای آورنده پیام نوروزی و آورنده نوید سالی نیک است .