نبرد‌کوروش‌بزرگ با کرزوس
در بهار سال ۵۴۵ پیش از میلاد کرزوس با سپاه خود راه خاور را در پیش گرفت و از رود هالیس (قزل‌ایرماق) گذشت و کاپادوکیه را تسخیر کرد. در این فاصله ماه اکتبر فرا رسید و کوروش از ماد و از راه ارمنستان خود را به منطقه پتریا رساند و نبرد سختی بین طرفین درگرفت که بی‌نتیجه پایان یافت.
نظام پولی و بانکداری هخامنشیان
همانند بسیاری از کارهایی که برای نخستسن بار در ایران پدید آمده است، سامانه و ساز و کار پولی و بانکی نیز در ایران باستان هتا پیش از آغاز خاندان هخامنشی، به گونه ساده هستی داشته، و این اگرچه در در دست شاهزادگان و زیگورات ها بوده است، ولی همزمان با توانمندی شاهنشاهی هخامنشیان، و به پادشاهی رسیدن کوروش بازرگانی ایران درون گام نوینی شد.
کوروش بزرگ
کوروش بزرگ، ابر مرد ایران زمین، شاهنشاه بی همتا، فرمانروایی یکتا، یگانه اختر پرفروغ آسمان کهن نگاری جهان، شاه انشان، پسر بهشت در اوستا، سیروس تورات، سایروس انجیل، ذوالقرنین افسانه ای قرآن، رهاننده یهودیان، پدر سرزمین ایرانیان، بخشنده پر آوازه، توانگر بی اندازه، نخستین بنیان گذار فرمان حقوق‌بشر، نخستین دادگستر گیتی، بنیانگر نخستین شاهنشاهی چند سرزمینی، آزادساز و رهاننده برده ها و در بندیان، بنیان گذار فرمان روایی نامور و با شکوه هخامنشیان، نخستین پادشاه شاهنشاهی هخامنشیان می باشد.
کمبوجیه دوم
کمبوجیه دوم ( پادشاهی: ۵۳۰ تا ۵۲۲ پیش از میلاد)، دومین شاه دودمان هخامنشی و آغازکنندهٔ دودمان بیست و هفتم مصر و فرزند بزرگتر کوروش بزرگ و کاساندان است.
نام کمبوجیه در زبان پارسی باستان Kambūǰiya، در زبان ایلامی Kanbuziya، در اکدی Kambuziya و در زبان آرامی «کنبوزی» خوانده می‌شد. این نام در یافته‌های مصری و سغدی کنبوت و کمبوت و در یونانی Καμβύσης Kambysēs بوده‌است. از کهن‌نگاران زمانه اسلامی، ابوریحان بیرونی نام این شاه را «قُمب‌سوس» و «قُمبوزِس» و ابوالفرج بن عبری آن را «قُمباسوس بن کوروش» نوشته‌اند.
براساس دیدگاه برخی از دانش‌پژوهان، ریشهٔ این نام ایلامی است. در هنگامی که پژوهشگران دیگری از دسته ارنست هرتسفلد، فریدریش فون اشپیگل و جیمز هوپ مولتن، آن را با تبار های سانسکریت‌زبان نامیده به کمبوجه، که در شمال باختر هند زندگی می‌کنند، در پیوند می‌دانند و بر این باورند که «کمبوجیه» گونه ستایشی نام این تبار است. ولی ریچارد نلسون فرای این دیدگاه را نادرست می‌داند و باوردارد که پیش‌تر نیز نام دو تن از هخامنشیان، کمبوجیه بوده‌است و گزارش‌های بودن کمبوجیه در خاور ایران هنوز تأیید نشده‌اند.
با ارزش ترین پیشامد روزگار فرمانروایی وی، گشایش مصر بود. برخی از پژوهشگران معتقدند ریشهٔ نام کمبوجیه ایلامی است. با این که پژوهشگران دیگری آن را با تبار های سانسکریت‌زبان نامیده به کمبوجه، که در شمال باختر هند زندگی می‌کنند، در پیوند می‌دانند و بر این باورند که کمبوجیه گونه ستایشی نام این تبار است.
کوروش بزرگ
کوروش دوم که به کوروش بزرگ سرشناس است، بنیانگذار و نخستین شاه شاهنشاهی هخامنشی بود که در بین سال‌های ۵۵۹ تا ۵۲۹ پیش از میلاد، بر بخش‌های گسترده‌ای از آسیا فرمانروایی می‌کرد. کوروش در استوانه خود که در‌بابل شناسایی شده، خودش را «فرزند کمبوجیه، شاه بزرگ انشان، نواده کوروش، شاه بزرگ انشان، نواده چیش‌پیش، شاه بزرگ انشان، از خانواده‌ای که همیشه پادشاه بوده‌است» می شنایاند. به گفته هرودوت، کوروش تبار شاهانه داشته‌است و به‌جز کتزیاس، دیگر نویسندگان یونانی، ماندانا دختر آستیاگ را مادر کوروش دانسته‌اند و گزارش داده‌اند که کوروش دستاورد پیوند زناشویی کمبوجیه یکم و ماندانا بوده‌است. برخی از کهن‌نگاران امروزی این بازگویی را ارزشمند می‌دانند اما برخی دیگر باور دارند گسترش این داستان ریشه‌های رامیاری داشته‌است و هدفش این بوده که از بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی، مردی نیمه‌مادی بسازد تا مادها را با فرمانروایی پارس‌ها آشتی دهد و از پایه همبستگی میان ماندانا دختر آستیاگ و کوروش قائل نیستند و آن را افسانه می‌دانند.
درباره کودکی و جوانی کوروش و سال‌های نخستین زندگی او گزاره‌های پرشماری هستی دارد؛ اگرچه هر یک سرگذشت زادروز وی را به داستان ویژه‌ای بازگویی کرده‌اند، ولی گزارشی که آنها درباره رخداد زایش کوروش بازگو نموده‌اند، بیشتر همانند افسانه‌است.
کمبوجیه یکم
کمبوجیه یکم (کامبیز یکم) (۶۰۰ ق. م. -۵۵۹ ق. م.) فرزند و جانشین کوروش یکم، شاه انشان و پدر کوروش بزرگ بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی بود.
کامبایسس (پارسی باستان:کمبوجیه، ایلامی کنبوزیه، آکدی کمبوزیه، آرامی کنبَوزی) نام دو شاه از خاندان هخامنشی است. بر پایه برخی از دانش‌پژوهان ریشه این نام ایلامی است. با این که دیگر دانش‌پژوهان آن را با کمبوجَه، نام مردمان ایرانی که در شمال باختر هند زندگی می‌کنند هم‌بند می‌کنند.
فرمانروایی
کمبوجیه از سال ۶۰۰ پ. م تا ۵۵۹ شاه پارس بوده‌است. او پسر جوانتر کوروش یکم و برادر اروکو و پدر کوروش بزرگ بوده‌است. هیچ بن‌مایه ای در زمینه زمان حیاتش بجا نمانده‌است. ارزشمندترین بن‌مایه دانستنی‌ها در باره اش کنده کاری فراوانی است که از کوروش بزرگ به جا مانده‌است:«پسر کمبوجیه، شاه بزرگ، شاه انشان، نوه کوروش، شاه بزرگ، شاه انشان» در تراشگری یافت شده در اور نوشته‌است: «پسر کمبوجیه، شاه بزرگ سرزمین انشان». در ساختمان خشتی اروک نوشته شده:«پسر کمبوجیه، شاه نیرومند». و در تراشگری در پاسارگاد نوشته شده:«پسر شاه کمبوجیه، شاه هخامنشی».انشان و پارسه نام جایگزین یکدیگر برای یک سرزمین هستند.
کوروش یکم
کوروش یکم ( روزگار شاهی: ۶۰۰ تا ۵۸۰ پ. م. یا ۶۵۲ تا ۶۰۰ پ. م.) فرزند چیش‌پیش شاه انشان بود. بنمایگان کهن نگاری آغازین شاه هخامنشی از این روی است: هرودوت ادعا می‌کند که کوروش بزرگ، پسر کمبوجیه و نوه کوروش باشد. کوروش بزرگ خودش ادعا می‌کند که او «پسر کمبوجیه، شاه بزرگ، نوه کوروش، شاه بزرگ، شاه انشان، نتیجه چیش‌پیش، شاه بزرگ، شاه انشان» است. از سوی داریوش می‌دانیم که چیش‌پیش، شاه هخامنشی، پسر هخامنشی و پدر دو شاع پس از آن بود: کوروش یکم و آریامنش (پدر پدربزرگ داریوش یکم).
نیازی نیست که گمان کنیم آریامنش هم روزگار کوروش یکم بوده است. چیش‌پیش در زیشمار ۵۹ سالگی او را به جهان آورده است (در ۶۴۰ پ. م) که زادروز آرشامش در ۶۱۰ پ. م، هیشتاسپ در ۵۸۰ پ. م و داریوش در ۵۵۰ پ. م رخ داده است. این واپسین کهن نگاری به راستی از سوی گزارش تازش کوروش بزرگ به ماساگت‌ها در ۵۳۰ پ. م تائید شده است. در آن زمان داریوش نزدیک ۲۰ سال داشت. افزون بر این می‌توان از سنگنبشته میخی فرمان آشوربانیپال برای تائید این کهن نگاری بهره گرفت. شاه آشوری ادعا می‌کند که بسیاری از شاهزادگان از «سرزمین‌های دور» پیروزی‌هایش را شنیدند و برآن شدن تا سروری اش را بر خود بپذیرند. یکی از آنها کوروش، شاه (سرزمین) پَرسومَش بود که پسرش اَروکو را با باج ، به نینوا فرستاد. از آنجا که انشان، استان ایلامی، جا گرفته در دشت بیضا در پارس بود، به دید می‌رسد که کوروش یکم شاهزاده پارسی بوده که بر برخی محله‌ها دارای انشان فرمانروایی می‌کرد. کهن نگاری او شاید میان ۶۵۰ تا ۶۱۰ پ. م باشد. در پایان ، شمار کمی مهر نگاشته از لوح های ساختاربندی های پرسوسپولیس یافت شده که نشاندهنده پیشگاه های شکار و نبرد به همراه سنگنبشته های ایلامی است: «کوروش انشانی، پسر چیش‌پیش». انگیزه ای ندارد که گمان کنیم که آنها یادگار کوروش یکم، شاه انشان باشند.
چیش‌پیش
چیش‌پیش (پارسی باستان: چیش‌پیش؛ایلامی : زی-ایش-پی-ایش؛ بابلی: شی-ایش-پی-ایش؛ یونانی: تَیس‌پیس یا تیس‌پیس) فرزند و جانشین هخامنش و شاه انشان می‌باشد.
وی دارای دو فرزند بود که پس از او هر دو به فرمانروایی رسیدند. یکی از این فرزندان آریارامن و دیگری کورش نخست پدر بزرگ کورش دوم می‌باشد. آریارامن به فرمانروایی پارس رسید و کورش یکم شاه انشان شد. در آینده آریارامن جای خود را به فرزندش ارشام و کورش یکم جای خود را به کمبوجیه یکم پدر کورش دوم داد. این درست در زمانی بود که مادها فرمانروایی خود را گسترش داده و پارسیان از آنان فرمان‌بری می‌کردند و به آنها ساو می‌پرداختند.
سال روز بزرگداشت کوروش
فرخنده روز بزرگداشت ابر مرد ایران زمین، شاهتشاه بی همتا، یگانه اختر پرفروغ آسمان کهن نگاری، پسر بهشت در اوستا، سیروس تورات، سایروس انجیل، ذوالقرنین افسانه ای قرآن، رهاننده یهودیان، پدر سرزمین ایرانیان، بخشنده پر آوازه، نخستین بنیان گذار فرمان حقوق‌بشر، نخستین دادگستر گیتی، بنیانگر نخستین شاهنشاهی چند سرزمینی در گیتی، آزادساز و رهاننده برده ها و در بندیان، بنیان گذار فرمان روایی پرآوازه و با شکوه هخامنشیان، «کوروش بزرگ» را به همگی ایرانیان و پارسی زبانان و دوستداران کهن نگاری پهنه ایران شادباش می گویم.
وی هیچگاه همتایی در این جهان نداشته و نخواهد داشت، کوروش یک مسیح بود، و یا بهتر بگویم کوروش یک استوره و افسانه بود، وی دین‌ها، کیشها و نژاد های گوناگون را گرامی می داشت. او سده ها از زمانه خود جلوتر بود. مردی که سرنوشت در باره اش فرمان داده که باید برتر از دیگران باشد.
ورود نخستین اعلامیه حقوق بشر در دنیا به ایران- منشور کوروش - و به نمایش گذاشتن آن در موزه ملی شور و شوقی وصف ناپذیری را در کشور سبب شد.
گروهی براین باورند که این میراث ارزشمند ملی از این رو که در تحقیقات روان شاد علامه آیت الله استاد طباطبایی، استاد شهید مرتضی مطهری اثبات شده که ذوالقرنین، همان کوروش هخامنشی است یک میراث گرانبار اسلامی نیز به شمار میرود .
قرآن مجید،کتاب شریف مسلمانان درآیه‌های 83 تا 99 سوره کهف، ذوالقرنین را فردی یکتاپرست، صالح، دادگر و انسان دوست و از بندگان شایسته و برگزیده خداوند نام برده و از او به نیکی یاد می کند.
گروهی از فقها و بزرگان ذوالقرنین را کوروش هخامنشی می‌دانند چنانکه آیت الله طباطبایی و پروفسور عبدالکلام آزاد (دانشمند شهیر هندی) با دلایل متقن به اثبات رسانده اند که ذوالقرنین، همان کوروش کبیر، بنیانگذار امپراتوری بزرگ هخامنشی در ایران است.
