نخستین بانک جهان

نظام پولی و بانکداری هخامنشیان

 

همانند بسیاری از کارهایی که برای نخستسن بار در ایران پدید آمده است، سامانه و ساز و کار پولی و بانکی نیز در ایران باستان هتا پیش از آغاز خاندان هخامنشی، به گونه ساده هستی داشته، و این اگرچه در در دست شاهزادگان و زیگورات ها بوده است، ولی همزمان با‌ توانمندی شاهنشاهی هخامنشیان، و به پادشاهی رسیدن کوروش بازرگانی ایران درون گام نوینی شد. باید به این نکته نمارش نمود که سه واژه مهادین «بانک»، «چک» و «کش (سندوق)» واژه هایی هستند با ریشه پارسی: «نیمکت، بنک (بنکداری) » و «چکیدن (کشیدن)» و «کاسه (که پول را تا همین امروز هم توی آن میریزند)» پیوند نزدیکی دارد. نمی توان فراموش نمود که بسیاری از کارهای بانک های امروزین مانند وام دهی و سپرده گزاری در آن زمان انجام می شده است.

با بنیانگذاری شاهنشاهی هخامنشی و جهان گشایی کورش و برپایی آرامش و آسایش در آبادی ها و راه ها و همچنین آغاز همه گیری به کار گیری استیر، پیش نیار های بنیان گذاری بانکداری فراهم شد. در روزگار هخامنشیان و اندکی پس از بدست آوردن بابل، بانک‌هایی مانند بانک‌های «اگیپی و پسران» و «مورشو و پسران» برای نخستین‌بار هستی سازمانی یافتند و پایه گذاری شدند. این گونه که آشکار است خاندان اگیبی  یهودی بوده اند و نام بنیانگذار بانک «یعقوب» بوده است.

 

کهن ترین بانک شناخته شده در گستره فرمانروایی ایرانیان در شهرهایی مانند همدان، پاسارگاد، بابل، اورشلیم و سارد، که در زمان کورش شاهنشاهی ایران را می ساختند، بانک «اگیبی (Egibi) و پسران» بود. شاهنشاهی پارس برای سامانه بانکی افزارهایی را فراهم آورد که پیش تر هستی نداشت. تا این زمان تنها سرپرستان، پادشاهان، آیین‌مداران‌ و مغ ها به کار بانکداری سرگرم بودند و پول می پرداختند. در زمان هخامنشیان بانک اگیبی و پسران و بانک مورشو و پسران برای نخستین بار به شیوه سازمانی راه اندازی شدند. سَدها دستک بانکی از بایگانی این بانک ها به ویژه از آن میان بانک اگیبی از مردمان بابل به دبیره میخی به دست آمده است. در این نوشتار ها گونه‌های گوناگون پیمان به مانند سپرده گذاری، وام دهی و ... هستی دارند. این بانک‌ها برای وام گرویی ارزشمند، مانند زمین کشاورزی یا برده برای بهره برداری و بهره کشی، در دست می گرفتند.

از لوحی که در‌بابل به دست آمده است چنین برمی آید که در ماه سپتامبر 537 پیش از زادروز کسی به نام «تادانو» چندی سیم به «ایتی - مردوک - بلاتو» رییس بانک اگیبی، سپرده است، تا در ماه نوامبر بهره ی آن را دریافت بکند. این دستک در اکباتان ساماندهی شده است و پیداست که به هنگام نوشتن دستک، کارگزار بانک‌در پایتخت بوده است. در این دستک فرموده شده است، که وام پرداخت شده در بابل، با خرما و به نرخ روز بازپرداخت شود. دستک دیگری که نشانگر اهدای یک وام بانکی به کسی است در شهر «آگاماتو» یا همان اکباتان نوشته شده بدست آمده که در آن پیمان چگونگی دریافت و پرداخت آن آمده است، و این یافته‌های روزگار کوروش بزرگ و کمبوجیه می باشد.

به‌ هنگام‌ پایان  یافتن بدهی‌ به‌ بانک‌ نوشته آغازین  بدهی‌ نابود می‌شد. از نوشته ‌های‌ درستی که‌ به‌ دست‌ آمده‌ اند، می‌توان‌ دانست که این‌ وام‌ها هرگز بازپرداخت‌ نشده‌ اند.

بن مایگان:

تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، آلبرت اومستد ترجمه محمد مقدم

هزاره های گمشده، رجبی، پرویز