تاریخچه رقص در ایران (بخش دوم)

تاریخچه رقص در ایران (2)

ب) دوران تشکیل امپراتوری های بزرگ

این دوره ی تاریخی به سبب به وجود آمدن شهرها و اجتماعات توسعه یافته و تولید سازمان یافته در زمینه ی کشاورزی و صنعت ، دوران تحولات چشمگیر علمی ، فرهنگی و اعتقادی به شمار می آید . پیدایش کیش زرتشت و محدود شدن خدایان به شماری کم ، تحولی در باورهای ابتدایی و جادو نزد بیشترین اقوام ساکن فلات ایران به وجود آورد . در این میان تنها آن دسته از آیین ها ، بازی ها ، و رقص هایی که به مراسم قومی به ویژه عید ها پیوستگی داشتند ، توانستند با تغییراتی در میان اقوام این فلات باقی بمانند .
آثار و مدارک درباره ی رقص در زمان مادها ، هخامنشیان و اشکانیان ، در مقایسه با دوره های پیشین بسیار کمتر است ، ولی در داستانها و نوشته های تاریخی این دوره ها ، اشاره هایی در مورد رقص در میان تیره های گوناگون ایرانی وجود دارد .

گزنفون تاریخ نویس یونانی در بخش یکم از کتاب ((کورشنامه)) داستانی آورده است که نشان می دهد رقص در دربار پادشاهان ماد برگزار می شده و شاه نیز گهگاه در برابر دوستان و نزدیکان خود به پایکوبی و دست افشانی بر می خاسته است . هم چنین در این کتاب نوشته شده است که کوروش پس از آمدن به پارس آیین قربانی بجای آورد و برای خدایان بر اساس آیین پارسی رقص هایی را اجرا کرد . سند مکتوب در مورد پایکوبی و حرکات موزون ایرانیان پیش از اسلام ، کتاب آثارالباقیه ابوریحان بیرونی است . بیرونی مراسم جشن سده ، نوروز ، جشن آبریزگان در سی ام بهمن را شرح می دهد. او در بیشتر جشن هایی که از آن نام می برد ، افروختن آتش های بزرگ ، نوشیدن ((هوم)) سکرآور و پایکوبی دسته جمعی در کنار آتش را شرح می دهد .
در زمان هخامنشیان رقص های دسته جمعی برای اجرای مراسم مذهبی در تالار های تخت جمشید اجرا می شد . هم چنین در جشن مهرگان برای نیایش و پرستش مهر ، خدای خورشید ، می رقصیدند. در دربار خشایار شاه نیز رقص های تفریحی با موسیقی و آواز همراه بود . در دوره ی اشکانیان نیز رقص و آواز با نی و تنبور در بین قشرهای مرفه معمول بود و رقصندگان یونانی در دربار پادشاهان اشکانی بودند . در این دوره برخی از رقص های آیینی نیز اجرا می شد . پادشاهان اشکانی همچون شاهان هخامنشی در جشن مهرگان و اغلب با نهادن ماسک ها و صورتک های مختلف بر چهره می رقصیدند . نمونه ی این ماسک ها بر دیوار کاخ ویرانه الحضر (هاترا) در غرب موصل ، تنها باقیمانده از یک شهر بزرگ اشکانی ، وجود دارد .
در دوره ی ساسانی رقص به تدریج جنبه ی مذهبی خود را از دست داد و رقص از برخی از آیین ها جدا شد . در این دوره آیین ها و رقص هایی که با مراسم قومی و عیدها پیوستگی داشتند با تغییراتی در میان اقوام ساکن فلات ایران باقی ماندند . شاهان ساسانی به ویژه بهرام گور و خسرو پرویز به موسیقی توجه خاص داشتند و رامشگران در دربار مقام و موقععیت ممتازی بدست آورده بودند . شاهان ساسانی در مراسم نوروز رقصندگانی از هند دعوت می کردند . اینان با همکاری هنرمندان ایرانی هم بستگی خاص میان رقص افسانه ای هندیان با رقص های محلی ایران به وجود آوردند .
در میان مجموعه ی ظرف های نقره ی عهد ساسانی که نقش شاهان و صحنه های رزم و شکار و بزم را نشان می دهد ، چهار ظرف بسیار متمایز صحنه هایی از رقص و موسیقی این دوره را نشان می دهد . یکی از این چهار ظرف ، تنگ نقره ی زیبایی است که در چهار سوی آن چهار حالت گوناگون بانویی در حال رقصیدن از جمله ایستادن روی نک پا را نشان می دهد .در هریک از این چهار ظرف در دو طرف رقصنده ، تصویر روباه ، قرقاول و کبک دیده می شود . این ظرف ها در موزه ی لنینگراد ، موزه های اروپا و آمریکا و 19 عدد از این مجموعه در موزه ی ایران باستان است .

 

برگرفته از فصلنامه فرهنگ مردم،سال هشتم/88
شماره ی 29 و 30 ،فروزنده محفوظ