آموزش کودکان در روزگار هخامنشیان

دانش آموزی کودکان روزگار هخامنشی

در دوران باستان در مورد کودکان چه فکری می شده و با آنها چطور رفتار می شده؟ زندگی آنها چه مقدار با کودکان امروز متفاوت بوده است؟چطور آنها تربیت می شدند و آموزش میدنند که چطور رفتار کنند؟ تاریخ دوران کودکی در ایران باستان زیاد مورد توجه قرار نگرفته است . این به این دلیل می باشد که اطلاعات بسیار اندکی در دست است. با این وجود برخی جزئیات جالب موجود است که می 1605;ورد کودکان داریم صرفاً در قرن 17و 18 در شرف شکل گرفتن بوده است. او اظهار داشت که پیش از آن دیدگاههای والدین و جوامع با نگاه امروزه ما متفاوت بوده است.لازم به بیان این نکته نمی باشد که این کتاب میزان قابل ملاحظه ای توجه، مرور و نقد دریافت کرده است.

کودکان دنیای باستان چطور؟ والدین در عهد باستان چه روابط عاطفی با فرزندانشان داشته اند؟ آریس مطرح کرده است که در جوامع پیش مدرن حدود نیمی از کودکان متولد شده هرگز به بزرگسالی نمی رسیدند، بنابراین پیوندهای عاطفی با کودکان در مقایسه با امروز به مراتب دارای اهمیت کمتری بوده است. از دهه 1960 مطالعات بیشتری به ویژه در مورد جنبه های مختلف دوران کودکی در دوران باستان انجام شده است، اما  نه درباره ایران باستان . لازم به ذکر است که آثار مربوط به دنیای یونانی- رومی بر مبنای یک سنت متنی غنی تر می باشد. فقط دو مثال ذکر  می شود؛ اولی کتاب ویرایش شده ای با عنوان ساختارهای دوران کودکی در روم و یونان باستان (کوهن و روتر، 2007).  مولفان در این کتاب موضوعات گوناگونی از جمله دوران کودکی و تحصیل بر پایه یافته های باستان شناسی، تعلیمات مسیحیت برای کودکان در قرن چهارم، رفاه کودکان و تشریفات گذار به بزرگسالی را مورد بررسی قرار می دهند. فصل هایی وجود دارند که  به موضوع دختران و پسران  به طور جداگانه و تفاوت های جنسیتی می پردازند. حتی از آن جدیدتر و مفصل تر درباره کودکی و تحصیل رساله آکسفورد در دنیای کلاسیک می باشد (گرابز، پارکین و بل، 2013). این اثر ایده های مربوط به کودکان از دوران بارداری و تولد تا مرگ در یونان، رم، مصر و در محیط های بت پرستی، مسیحی و یهودی را شرح می دهد. اما برای ایران باستان ما به مراتب مدارک کمتری در دست داریم.

با این وجود راههایی برای بررسی زندگی کودکان و دوران کودکی به خصوص در اواخر دوره باستان وجود دارد. منابع در دسترس ما عمدتاً قوانین مذهبی مرتبط با کودکان، ادبیات اندرز  و هر گونه نوشته ای درباره دوران  کودکی می باشد. باستان شناسی در این رابطه می تواند کمک بسیاری بکند اگر کاوش بیشتر انجام بگیرد و مطالعه با روش شناسی خاصی انجام شود (کمپ،2001) . اما فقدان کودکان در زمینه باستان شناسی در یک مطالعه مهم مورد توجه و بحث قرار گرفته است.(باکستر، 2000: 160- 161). من قصد ندارم که ارجاعات  مربوط به متون قانونی در دسترس را ذکر کنم اما به جای آن اشاره می کنم به یک متن پازند جالب از اواخر دوره ایران باستان که عادت ها و آداب و رسوم کودکان را روشن می کند.
این متن کوتاه به خودی خود یک مطالعه ابتدایی مهم می باشد دست کم برای یک رساله کارشناسی ارشد. حیرت آور است که متن مورد بحث تصویری از تحصیل ارائه می کند که درباره ایران امروزی درست است. در حقیقت خیلی از مثل های ذکر شده دقیقاً چیزی هستند که امروزه تجویز می شوند. 

بهترین کار در رابطه با این متن که با آن رو به رو شدم مکالمه فارسی مدرسه راهنمایی اثر هاینریش یونکر می باشد. من نمی دانم که چرا این اثر تاکنون به فارسی ترجمه نشده است و چرا کار جدیدی درباره این متن اخیراً در هیچ زبان اروپایی انجام نشده است. ممکن است به سادگی این را نادیده گرفته باشم، اما این اولین متنی نیست که به ذهن خطور می کند!

به نظر می رسد که تحصیل در ایران زردشتی از ویژگی های خاصی بر خوردار بوده است. فصلی از صد در نثر مطرح می کند که" این برای همه مشخص بوده که فرستادن بچه به مدرسه و یادگیری، هر کار و عمل نیکی که بچه انجام می داده، مانند این است که پدر و مادر با دست های خود انجام داده اند" (یونکر، 1912 : 12). در واقع با خواندن این اثر و مدارکی که می توان از خواندن  منابع مربوط به آموزش و کودکان در اواخر ایران باستان به دست آورد، کودکانی دیده می شوند که به خاطر رفتار خوبشان مورد ستایش قرار می گیرند. این نادر است که ما تصویری از زندگی کودکان در دنیای ایرانیان و زردشتیان بدست آوریم. به منظور ارائه اطلاعات مایل هستم تعدادی ترجمه آزاداز برخی متن ها را در اختیار قرار دهم. تا هنگامی که خودم وقت کافی برای کار کردن بر روی یک ویرایش جدید داشته باشم. خوانده های من بر پایه ویرایش و ترجمه یونکر می باشد.

بخش کودکان از متن 25 شروع می شود (یونکر 1912: 20) ، در حالی که 24 قطعه اول در رابطه با جوانان است، بنابراین درباره وظایف آنها تفاوت وجدایی وجود دارد:
25- وقتی به مدرسه میروی، راه مستقیم را برو ( و) سگ ها و جوجه ها و احشام را نزن.
27- وقتی به خانه میروی برای دستور پدر و مادر آماده باش.( این را دوست دارم)
29- تا زمانی که بهت امر نکرده اند ننشین. (این را هم دوست دارم)
30- وقتی به شما گفته می شود که غذا بخور، دماغ و دستان خود را بشور.
33-وقتی غذا خوردنت تمام شد، دندان هایت را تمیز کن.
37-36- خوب بخواب و به درستی برخیز.
38- روز بعد قبل از طلوع خورشید برخیز و دستان و صورت خود را سه بار و 7 بار خیلی خوب با آب بشور.
43-41- وقتی 20 ساله شدی به نزد فرزانگان، آموزگاران و روحانیون برو. آنها سوالاتی درباره دانش خواهند پرسید و اگر تو جواب را ندانی، مردم نگاهت خواهند کرد. تو(باید) به زمین نگاه کنی.(مردود شدن در امتحانات).

نویسنده: تورج دریایی
مترجم: مریم هدایت