تیموریان

 

تیموریان

تیموریان یا گورکانیان ایران (۷۷۱ – ۹۱۱ ه‍.ق/۱۳۷۰ - ۱۵۰۶ م) دودمانی ترک تبار بودند. بنیان‌گذار این دودمان امیر تیمور گورکانی بود که در آسیای میانه می‌زیست و سمرقندپایتختش بود. تیمور کشوری گسترده و دولتی سترگ ایجاد کرد و سرزمین فرارود (ماوراءالنهر) را به اهمیتی رساند که تا آن زمان هیچگاه بدان پایه نرسیده بود. او مرزهای خود را نخست در سرتاسر آسیای میانه و آنگاه سراسر خراسان و آنگاه به همهٔ بخش‌های ایران و عثمانی و بخش‌هایی از هندوستان گسترش داد. از آنجایی که فتوحات تیمور بیشتر جنبهٔ یورش و هجوم داشت تا تسخیر واقعی، اغلب این مناطق باز به زودی از تصرف تیموریان خارج شد. با این حال ماوراالنهر مدتی مرکز دولتی شد که بیشتر ایران و افغانستان را افزون‌بر ماوراءالنهر دربر می‌گرفت. هنگامی که کشورهای گسترده تیموری تجزیه شد، دورهٔ هرج و مرج پیش آمد. به محض اینکه تیمور مرد، ترکان عثمانی و آل جلایر و ترکمانان درصدد تصرف کشورهای ازدست‌رفتهٔ خود برآمدند. بااین همه، فرزندان تیمور موفق شدند که شمال ایران را کم و بیش به مدت یک سده برای خود نگاه دارند. هرچند آنان بیشتر با یکدیگر در کشمکش بودند. سرانجام شاهرخ موفق شد که مناقشات اقوام خود را تا حدی رفع و قدرت و اعتبار کشور را نگهداری کند. ولی پس از مرگ او تصرفاتش به قسمت‌های کوچک‌تر مجزا شد و به همین سبب صفویان و امرای شیبانی آنها را به متصرفات خود پیوست کردند. با این حال خاندان تیموری از میان نرفت و نوادگان تیمور پس از چندی پستر فرمانروایی خود را به هندوستان بردند و امپراتوری بزرگ گورکانیان هند را بنیاد گذاردند.

سکه زرین «شعله جاویدان» پول ملی ایرانیان

شعله جاویدان(پول ملی)

اردشیر پاپکان بنیادگذار دودمان ساسانیان یازدهم ژوئن (مصادف با 21 خرداد) در سال 226 میلادی سکه زرین «شعله جاویدان» را پول ملی (سراسری) ایران اعلام داشت و به جریان گذارد. وی این سکه را در سال 224 میلادی در «پارس» به عنوان واحد پول رایج در محل ضرب کرده بود. بر یک روی این سکه که نمونه های آن در موزه ها موجود است نقش «شعله جاویدان» حک شده است که در ظرفی روی ستونی قرار داده شده و زبانه می کشد. با این اقدام، اردشیر توجه ویژه خود را به آیین زرتشت که بر رعایت اخلاقیات و درستی و مهربانی کردن تاکید داشته نشان داد و آن را با سیاست (حکومت) درهم آمیخت که چهار قرن ادامه داشت.

سربداران

سربداران

تاریخچه

پس از یکصد و بیست سال استیلای قوم تاتار و مغول بر ایران و بسیاری از مناطق آسیا، قیامی مردمی در باشتین و سبزوار خراسان علیه ظلم و تعدی حاکمان مغول و عاملان آنان به وقوع پیوست. از تلاش پیگیر رهبران آزاده این قیام، منجر به تشکیل حکومت مستقل ملی و شیعه مذهب ایرانی در خراسان شد. مهم ترین ویژگی‌های این حکومت عبارت بود از: تنفر و انزجار از عنصر مغولی و تثبیت ایدئولوژی تشیع امامی.

رهبران جنبش

شیخ خلیفه مازندرانی پایه گذاز و رهبر جنبش سربداران بود که مردم را تشجیع کرد و به مبارزه با حکومت مغول می‌پرداخت که بعدها این امر به دست شیخ حسن جوری افتاد. 

چوپانیان اولین حکومت بعد از ایلخانان

چوپانیان

چوپانیان (آل چوپان) حکومت قرن هشتم (۷۳۸-۷۵۸ق) در قسمتی از ایران.

سلسه‌ای از امرا که پس از درگذشت ابوسعید بهادرخان آخرین ایلخان مغول در قسمتی از ایران حکومت کردند. مؤسس آن امیرشیخ حسن کوچک پسر امیر تیمورتاش بن امیرچوپان سلدوز است و پس از او برادرش، ملک‌اشرف حکومت کرد. خاندان چوپانی منحصر به همین دو تن است.

نشان و پرچم : نشان ان بیرقی به رنگ قرمز با یک حلال زرد به سمت بالا می باشد

زبان رسمی : زبان رسمی ترکی آذربایجانی بوده است و بیشتر مردم به همین زبان محاوره می کرده اند .

ازشهر های مهم : بعداز تبریز که پایتخت بوده است مهم ترین شهرهای آن عبارت بود از : اردبیل ، مراغه ، ارومیه ، خوی سویوق بلاق ( مهاباد ) قوشاچای ( میاندوآب ) و سلدوز ( نقده ) در قسمت آذربایجان بخش های ایران و شهرهای باکو ، شیروان ، گنجه و ایروان ونخجوان در قسمت جمهوری آذربایجان می باشد .

در پایان عصر ایلخانی و هرج و مرج طولانی ناشی از این فروپاشی، دولت مستقل گونه چوپانیان، همچنان روح مغولی را حفظ کردند و امارت کوچکی در اران و آذربایجان به وجود آوردند. اما مدت زیادی از عهده حفظ آن برنیامدند. این فرمانروایان، منسوب بودند به امیرچوپان سلدوز، سردار مغولی و امیرالامرای ایلخانان عهد اولجایتو و ابوسعید. امیر چوپان - 728 709ق / 1327 1309م -.

چون سلطان محمد خدابنده اولجایتو در 716ق/ 1316 م درگذشت ، پسرش، ابوسعید بهادرخان که در آن هنگام دوازده سال بیش نداشت، بر تخت شاهی نشست امیر چوپان سلدوزی به نام او به سر و سامان دادن کارهای کشور پرداخت.

سامانیان

پیشینه ی مختصری از سامانیان

سامانیان که منسوب به سامان خدا، دهقانی زرتشتی از نواحی بلخ و به قولی سمرقند و مالک قریه سامان در آن نواحی بودند، از زمان خلافت مأمون در خراسان، یعنی اندک مدتی پیش از روی کار آمدن طاهریان، در قسمتی از ماوراء النهر حکومتهای مستقل کوچکی را که به حکم خلیفه به آنها واگذار شده بود، به عهده داشتند.

آنها نسب خود را - به دنبال به دست گرفتن قدرت - به بهرام چوبینه، سردار معروف عهد ساسانیان می‏رساندند.

روی کار آمدن سامانیان

انقراض حکومت طاهریان و ضعف و فترت تدریجی که از غلبه ترکان در دستگاه خلافت پدید آمد، سرزمینهای شرقی خلافت را از نفوذ خلیفه و از امکان اعمال قدرت عملی او آزاد کرد.

در چنین ایمنی و فراغی که به ویژه دوری از بغداد آن را بی دغدغه می‏ساخت، ولایت ماوراءالنهر که از عهد طاهریان یا پیش از آن به سامانیان واگذار شده بود، تحت رهبری امیران این خاندان، مرکز یک دولت قدرتمند شد و خراسان و ری، و مدتی هم، جرجان، طبرستان، و سیستان، از جانب خلیفه یا به حکم استیلاء و غلبه، ضمیمه قلمرو آنها شد. با آن که استیلای این خاندان بر جرجان، طبرستان و سیستان مستمر نبود و چندان دوام نداشت، ولی خراسان و ماوراء النهر در بخش عمده دوره امارت سامانیان، از مداخله مستقیم عمال خلیفه آزاد ماند و باقی مانده دنیای باستانی ایران، در شکل اسلامی خود، در تمام این نواحی، حیاتی تازه یافت.

صفاریان اولین حکومت ایرانی بعد از اعراب

صفاریان

«247 - 289 ق / 861 - 902 م»

از اواسط قرن سوم هجری، دولت نیرومند عباسیان رو به زوال نهاده شوکت و عظمت پیشین را از دست داد. خلفای آن سلسله در اثر طغیانها و شورشهای پی در پی و اغتشاشهای مداومی که در اطراف و اکناف قلمروی ایشان بروز کرده بود، با دشواریهای زیادی دست به گریبان بودند.

همچنین امرا و بزرگان در سراسر متصرفات عباسیان - چه در افریقا و چه در آسیا - لوای استقلال برافراشته از فرمانبرداری حکومت مرکزی سرباز زدند .

در اوج هرج و مرج دستگاه عباسی، یعقوب بن لیث بن معدل بن حاتم بن ماهان صفاری در سیستان از جمله کسانی بود که از اطاعت محض عباسیان سر باز زد و به گونه ای ادعای استقلال طلبی کرد.

بنیانگذار صفاریان ، یعقوب لیث صفاری

نهضت یعقوب لیث در سیستان، از قیام عیاران و مطوعه شهر بر ضد خوارج که عمال طاهریان بعد از سالها درگیری از عهده دفع آنها بر نیامده بودند آغاز شد. خوارج سیستان که در آن ایام به اتحادیه‏ای از دزدان و راهزنان تبدیل شده بود، به تدریج تمام سیستان و قسمتی از اطراف خراسان را دچار نا امنی کرده و جولانگاه تاخت و تاز بی امان خویش ساخته بودند، و چون حاکم سیستان، که از دست نشاندگان طاهریان بود از عهده دفع آشوب آنها بر نمی‏آمد، عیاران شهری، طبقات جوانان و جوانمردان محلی، به عنوان مطوعه و غازیان، به دفع خوارج همت گماشتند.

یعقوب و برادرانش - عمرو و علی که بعدها در عیاریها و شبگردیهای شهر با او شریک و رفیق شدند، از فرزندان لیث رویگر و از اهالی قریه‏ای به نام قرنین بودند.

یعقوب که به زودی در نقش رهبر جنگجویان ضد خوارج و ضد طاهری ظاهر شد، توانست به تدریج آشوبهای محلی را سرکوب و امنیت سیستان را تأمین نماید «حوالی 248 ق / 862 م»، و چندی بعد دولت تازه‏ای را در سیستان بنیان گذارد.

خلاصه تاریخ اشکانیان

سلسله اشکانیان( پارت ها): ۲۵۰ پ.م تا ۲۲۰ ب.م (۴۷۰سال)

 

پارت در بر گیرنده خراسان امروزی است و در کتیبه داریوش (بیستون) یکی از ایالات ایران می باشد.در اینجا به طور خلاصه به پادشاهانی که در زمان آن ها اتفاق های بزرگی افتاده اشاره می کنم.

سومین گروه از اقوام آریایی که به ایران آمدند و در شرق مستقر شدند.پارتیان بودند، نژاد آنها آریایی، زبان آنها ایرانی و آیینشان مزدا پرستی رایج در ایران شرقی بود. فرهنگ اجتماعی آنان آمیزه ای از آداب و عقاید مذهبی و فرهنگ پهلوانی بود. که بر حسن سلوک و رفتار و شجاعت مردانگی و جوانمردی و نیروی بدنی تاکید می ورزید. یکی از مهمترین دلایل پیوستن شهرنشینان شرق کشور به پارتیان در قیام بر ضد حکومت سلوکی - جدا از پیوندهای خویشاوندی بین آنان - حسن سلوک آنها با مردم نواحی اطراف و ناخرسندی آنان از شیوه حکومتی سلوکیان بود که تاکید بر تبعیض قومی و نژادی داشت.

چادرنشین و صحراگردی از پارتها مردمانی چابک، شجاع و پرتحرک ساخته بود. که در سوارکاری و تیراندازی ماهرانه در هنگام سواری نظیر نداشتند.شجاع ترین و قویترین فرد قبیله پهلوان نام داشت.هر شخصی که به این مقام نایل می شد. مشخصا علاوه بر قدرت بدنی ملزم به داشتن صفات و خصایل اخلاقی نیکو نیز می بود.

سرکوب شورش مصریان

نافرمانی مصریان از حکمرانان ایرانی خود و سرکوب شدن آنان توسط سربازان اعزامی از کرمان و پارس

تا اول ژوئیه سال 425 پیش از میلاد، دیگر برحکمران ایرانی مصر مسلم شده بود که آتنی ها بار دیگر به تحریک مصریان بر ضد امپراتوری ایران دست زده بودند. مصریان در یکصدمین سال حکومت ایرانیان بر آنان، در پرداخت مالیات به حکمران ایرانی مصر تعلل می کردند و این تعلل که به تدریج عمومیت یافته بود سوء ظن حکمران را برانگیخته بود و در این زمینه دست به بررسی گسترده زده بود. تحقیقات حکمران به این نتیجه رسیده بود که محرک مصریان در این نافرمانی و کارشکنی، آتنی ها بودند که با دولت ایران به دلیل حمایت از اسپارتی ها دشمنی داشتند. آتنی ها از دیر زمان با مصریان داد و ستد داشتند و با کشتی های خود به بنادر مصر رفت و آمد می کردند. به علاوه، مصر دارای جوامع کوچک آتنی بود. در آن زمان میان اسپارت و آتن جنگ بود و دولت ایران با کمک مالی، ارسال اسلحه، تدارکات و کشتی از اسپارتی ها حمایت می کرد و سرانجام همین کمکها باعث پیروزی اسپارت شد.این جنگها که سالها طول کشید، در تاریخ به «جنگهای پلوپونز/ Poloponnesian War» معروفند که «توسیدس Thucydides» مورخ، گزارشگر عینی این جنگها بود و تحت همین عنوان تاریخ مشهور خود را نوشت. آتنی های آن زمان دولت ایران را «امپریالیست» می خواندند که این اصطلاح از همان زمان باقی مانده و رواج یافته است. مصر در سال 526 پیش از میلاد به دست «کامبیز Cambyses ( کامبوزیا - کامبوجیا ) پسر و جانشین کوروش بزرگ فتح شد و ایرانیان قسمتهای از سودان [در آن زمان: نوبی] و لیبی را هم به آن اضافه کردند. نافرمانی مصریان در سال 425 پیش از میلاد که سومین نافرمانی ایشان در طول سلطه ایران بود؛ با اعزام نیروی اضافی از فارس امروز و کرمان از طریق دریا سرکوب شد و آتنی ها از مصر اخراج و ممنوع الورود به آن سرزمین شدند. در آن زمان کشتی ها از خلیج فارس از طریق آبراهی که به تصمیم داریوش بزرگ حفر شده بود تا اعماق مصر و دریای مدیترانه رفت و آمد می کردند. حکومت ایران برمصر 20 سال پس از نافرمانی سال 425 پیش از میلاد، جمعا 120 سال و چند ماه، ادامه یافت.دولت ایران مصر را به نام یک ساتراپی ( استان ) خود اداره می کرد.به همین دلیل، مورخان شاهان هخامنشی ایران را سلسله بیست و هفتم مصر بشمار آورده اند. پس از آن نیز تا قرنها، یهودیان مصری خود را همچنان اتباع امپراتوری ایران معرفی می کردند. باید دانست که به دستور داریوش بزرگ میان دریای سرخ و رود نیل یک آبراه حفر شده بود تا کشتی ها از خلیج فارس مستقیماً به مصر روند و به همین جهت، نیروهای ایرانی مستقر در مصر در طول 120 سال حکومت ایران و نیز کارمندان دولت و حکام ایرانی مصر از کرمان و فارس اعزام می شدند که به خلیج فارس نزدیکتر بودند و هر دو شورش سالهای 425 و 454 پیش از میلاد مصر توسط سربازان تازه نفس اعزامی از کرمان سرکوب شد. آثار آبراه دریای سرخ- رود نیل و لوح مربوط به سه دهه پیش توسط باستانشناسان کشف و در دسترس است.

 

عیلام

 

عیلام

تمدن عیلامیان تمدن ایلام نام کشوری ست که بخش بزرگی از فلات ایران را در پایان هزاره سوم قبل از میلاد دربرمی گرفت ولی در دوره هخامنشیان به منطقه سوسیانا تقلیل یافت. نام عیلام از واژه یونانی Aylam مشتق شده که خود از ʿElām عبری وام گرفته شده است. عیلامیان کشور شان را هلمتی (Ha(l)tamti/Hatamti) «سرزمین پروردگار» می خواندند ، اکدیان بدان Elamtu و سومریان نیم به معنای بالا، می گفتند.

تمدن ایلام یکی از قدیمی‌ترین و نخستین تمدن‌های جهان است. بر اساس بخش‌بندی جغرافیایی امروز، ایلام باستان سرزمین‌های خوزستان، ایلام ، کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی کوچک از استان‌های فارس ، بوشهر، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و کرمانشاه و در دوران‌هایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل می‌شد. احمد سواری )جعفری)می نویسد یکی از باستان شناسان تاکید کرده است که «ایران بهشت باستان شناسان است و خوزستان بهشت آثار باستانی ایران » او می نویسد بین النهرین واقعی و تاریخی که اکنون به میان رودان دجله و فرات عراق گفته می شود در واقع میانه رودان کارون و رود دجله بوده است زیرا رود فرات تا سده های اخیر قبل از میلاد سکونتگاه قابل ملاحظه ای نبوده است و خوزستان آباد ترین مکانها بوده و در آن رودخانه های بزرگی از جمله کارون، کرخه، دّز،شط العرب(اروند)،الجراحی و شاوور،سیمرة،مارون و... وجود داشته و منطقه ای باران خیز بوده است. تپه های باستانی خوزستان از 4 هزار سال تا 7 هزار سال می رسد پرفسور "هینس" اعتقاد دارد شوش، پایتخت ایلامیان بوده وتمدن ایلامی یا هیلامیت جنوب ایران و خلیج فارس و جیرفت را هم در برمی گرفته و "شهر سوخته"را هم شامل می شده است به همین دلیل بعضی مردمان این تمدن را با دراویدیان مشابهت داده اند.شکی نیست که المیت ها تمدنی بر پایه کشاورزی داشته اند.

تمدن نیا-ایلامی تمدنی کهن در فلات ایران

 

 

نیا-ایلامی

کهن‌ترین دبیره ایلامی که نیا-ایلامی نام گرفته نخستین بار به سال ۲۹۰۰ پیش از میلاد در شهر شوش، پایتخت عیلامیان، در جنوب غرب ایران بکار گرفته شد . گویا دبیره نیا-ایلامی گسترش یافته از دبیره میخی سومری یا دبیرهٔ باستانی سومری باشد.

دبیرهٔ نیا-ایلامی دارای ۱۰۰۰ نشانه است و به نظر می‌رسد که باید بخشی از آن واژه‌نگار باشد. این دبیره هنوز رمزگشایی نشده‌است، و زبانی را که نمایش می‌دهد هنوز ناشناخته است.

 

نام

نام این قوم هالتامتی (Haltamti) و سپس آتامتی (Atamti) بود که اکدیان آن را ایلام تلفظ می‌کرده و در کتابِ مقدس یهودیان نیز به همین شکل آورده شده‌است. این واژه به معنای «کوهستانی» است، که به محل زندگی این مردمان در دامنه‌های زاگرس اشاره دارد.

بر اساس یک نظریه دیگر نام ایلام از یکی از نوه‌های نوح گرفته شده‌است. در تورات نام یکی از پسران سام، ایلام می‌باشد که بر اساس کتاب جاشر به منطقه خوزستان کنونی مهاجرت کرده و در آنجا تمدن تشکیل می‌دهد. یکی از پسران او دارای نام شوشان است که شهر شوش به نام او نامگذاری گردیده‌است.

نظریه ای دیگر حاکی از این است که واژه ی « ایلام » گویش دیگر واژه ی « ایران » می باشد ، در زبان چینی نام کشور ایران را « yilang ییلانگ » می گویند

هم چنین در زبان کره ای نام کشور ایران را « ilan ایلان » می گویند ، به عبارت دیگر « ایلامیان » همان « ایرانیان ( آریاییان ) » بوده اند.

نام دو استان در ایران امروز برگرفته از نام آنان است. علاوه بر استان ایلام، نام خوزستان نیز از واژه Ūvja آمده که از روی کتیبه نقش رستم و کتیبه‌های داریوش در تخت جمشید و شوش، به معنای ایلام بوده و بنا به گفته ایرج افشار در «نگاهی به خوزستان: مجموعه‌ای از اوضاع تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی منطقه» در یونانی Uxi تلفظ می‌شده و اگر گفته ژول آپِر را بپذیریم در ایلامی Xus یا Khuz بوده‌است. سِر هنری راولینسون نیز تلفظ پهلوی Ūvja را Hobui دانسته که ریشه نام اهواز و خوزستان است. این لفظ از حاجوستان و هبوجستان به دست آمده که در «مجمع التواریخ و القصص» (ابتدای قرن ششم هجری) در اشاره به خوزستان آمده‌است.