چگالی سنگ‌های هخامنشی تخت‌جمشید و شوش
چگالی سنگ‌های هخامنشی تخت‌جمشید و شوش
آگاهی از چگالی سنگ‌های بکاررفته در ساخت بناهای باستانی، می‌تواند بجز طرح احتمالاتی در زمینه ترکیب‌های کانی موجود در سنگ، برای تخمین وزن سازه‌های سنگی مفید باشد. تخمین وزن سازه‌ها می‌تواند در عملیات مرمت و بازسازی آثار و نیز در بررسی و پی‌بردن از شیوه‌های حمل‌ونقل و حتی شناسایی محل معدن‌های استخراج سنگ کاربرد داشته باشد.
نگارنده این بررسی را بر روی دو نمونه از سنگ‌های تخت‌جمشید و کاخ آپادانا در شوش انجام داده است. هر دوی این نمونه‌ها از میان سنگ‌های متداول خاکستری‌رنگ که در ساخت ستون‌ها، سرستون‌ها و جرزهای دیوارها بکار رفته‌اند، انتخاب شده است.
این سنگ‌ها از جنس «کلسیت»(CaCo3) هستند که یکی از مهمترین سنگ‌های آهکی بشمار می‌روند و از کربنات کلسیم تشکیل شده‌اند. هر چند که سنگ‌های کربنات کلسیم می‌توانند متبلور یا بی‌شکل باشند، اما نگارنده تاکنون به نمونه‌ای از سنگ‌های بی‌شکل در تخت‌جمشید و شوش برخورد نکرده و همگی متبلور بوده‌اند. نمونه‌هایی از سنگ‌های کلیست غیر متبلور در پاسارگاد دیده شده است که البته پرداختی همطراز با دیگر نگارکندهای هخامنشی نداشتند. در درجه‌بندی سختی کانی‌ها برای کلیست عدد ۳ در نظر گرفته شده است و در نتیجه جزو سنگ‌های نرم دانسته می‌شوند.
سنگ‌های آهکی به راحتی با هیدروکلریک (HCI) شناخته می‌شوند و هنگام مواجه با این اسید از خود گاز کربونیک متصاعد می‌کنند.
قریب، عبدالکریم، شناخت سنگ‌ها، ۱۳۷۲، ص ۲۳۷٫
نمونه‌های که برای سنجش چگالی انتخاب شد، عبارت بود از یک قطعه سنگ ستون از کاخ آپادانای شوش و یک قطعه از همان سنگ از کاخ سه‌دری تخت‌جمشید. سنگ‌ها با ترازویی به دقت یکصدم گرم و با تقریب یک‌دهم گرم توزین شدند و وزن ۳/۱۲۹ گرم برای سنگ شوش و ۴/۷۹ گرم برای سنگ تخت‌جمشید بدست آمد. سپس حجم سنگ‌ها با آوند مدرجی به دقت یکصدم سی‌سی و با تقریب یک‌دهم سی‌سی اندازه‌گیری شدند که حجمی برابر با ۵/۵۰ سی‌سی برای سنگ شوش و ۹/۳۰ برای سنگ تخت‌جمشید بدست آمد.
از آنجا که چگالی یا جرم حجمی هر کانی عبارت است از نسبت وزن آن کانی به حجم آن (D=P:V) دانسته می‌شود که چگالی سنگ شوش برابر با ۵۶/۲ و سنگ تخت‌جمشید برابر با ۵۷/۲ است. به عبارت دیگر، هر متر مکعب این سنگ‌ها، وزنی نزدیک به ۶/۲ تن دارند.
از آنجا که چگالی معمول سنگ‌های آهکی ۷/۲ است و با توجه به اینکه نمونه‌های ما در عین کم‌چگال‌تر بودن، نزدیکی بسیار زیادی با یکدیگر دارند که حتی ممکن است همین اندک تفاوت، بخاطر دقت اندازه‌گیری بوده باشد؛ به نظر می‌آید که ترکیبات شیمیایی آنها، تفاوتی با سنگ‌های معیار آهکی داشته باشد و همچنین از یک معدن مشترک برداشت شده باشند.
در اینصورت و با توجه به سنگینی سنگ‌های سرستون‌ها که در حالت نتراشیده، حجمی در حدود ۵/۱۲ متر مکعب و وزنی پیرامون ۳۲۰۰۰ کیلوگرم دارند، چگونگی حمل‌ونقل آنها همچنان در ابهام باقی می‌ماند و می‌دانیم که هنوز برای چگونگی بالاکشیدن این سرستون‌ها که در حالت تراش خورده، تقریباً نیمی از این وزن را دارا هستند، پاسخی درخور و قابل بررسی داده نشده است.
