کانال خشایارشا
در سال 480 پیش از زایش، در پی تازش آتنی ها به زیگورات سارد، خشیارشا به یونان لشکرکشی نمود،وی دستور به حفر آبراهی شگفت انگیز را داد که اکنون پس از گذشت دو هزاره باره نگرش باستان شناسان نهاده شده است.در هنگام لشکرکشی بزرگ خشایارشا به یونان به فرمان وی دو مِهراز ایرانی بنام آرتاخه پسر آرتائوش و بوباروش پسر مگابازوش دماغه کوه آتوس را در یونان شکافته و ترعه ای ساختند و گشادی این ترعه آنچنان بود که دو رزم ناو بزرگ ایرانی آن زمان میتوانستند پهلو به پهلو از این آبراه گذر کنند. انگیزه ارتش ایران در زمان هخامنشی از ساخت و ساز این آبراه این بود که تنگه ای را که شبه جزیرة اکته/ Acté (کوه آتوس/ Athos) را به کالخدیک می پیوست، برش کنند و از آن بگذرند.
خشیارشا، در سال 480 پیش از زایش دستور ساختن این آبراه را به مِهرازان ارتشی سپاه ایران، برای گذر کشتی های ناوگان هخامنشیان داده بود. این آبراه که در شبه جزیره ای در دریای اژه و در شمال یونان کنده شده، یکی از بزرگ ترین و شگفت انگیزترین برنامه های مِهرازی زمان خود بوده است.
هرودوت در بند 24 کتاب هفتم خود مینویسد：
" هنگامی که من این کار خشیارشا را بررسی و وارسی می کنم به نگرم چنین می آید که خشایارشا هنگام ساخت آن به اندیشه بالیدن سرزمینی بود و می خواست توانمندی خویش را به همه جهانیان نشان دهد و در همان سان یک بنای یادبودی از خود برای آیندگان به یادگار بنهد زیرا او می توانست بی هیچ دردسری کشتی های خود را از دریای ایستموس گذر دهد."
گفتنی است مِهراز هخامنشی آرتاخه چندی پس از حفر این کانال در گذشت و تن پاک وی در کنار این کانال به خاک سپرده شد، آرتاخه پیش از این حفر کانال داریوش(سوئز) را نیز طراحی کرده بود. در درازنای سده های دیرباز ، این واقعة کهن نگاری اندک اندک به گونه یک افسانه درآمد و کسی گمان نمی کرد که این کنش بزرگ مِهرازی جهان باستان راستینگی کهن نگاری داشته است ولی این آبراهه در سال ۲۰۰۵ ترسایی از زیر خاک درآورده شده و اینک از بخش های جهانگردی یونان است.
خشایارشا و زئوس
به گفته امیرمهدی بدیع : «خشایارشا همان مردی است که فرمان داد آبراهه آتوس را حفر کنند، چنان که پدرش داریوش دستور حفر آبراهة نیل‌به دریای سرخ را داده بود؛ و نیز نباید از یاد برد که اولی پلی بر تنگه [هلسپونت] زد، همان گونه که پدرش پلی بر دانوب برپاکرده بود. و این کارها نه تنها به یونانیان « شور پریشانی ابلهانة یک بربر خودستا که ادعای دریانورد شدن را دارد» نبخشید، به جای آن این شور را پدید آورد که خود زئوس [خدای خدایان] به چهرة آدمی ایرانی مانند خشایارشا درآمده تا یونان را بدست آورد!»
و یا به گفته هردوت درباره گذر خشیارشا و سپاهیانش از تنگة هلسپونت نوشته است: «زمانی که خشایارشا از تنگه گذر کرده بود، یکی از مردمان هلسپونت با شگفتی بانگ برداشت: “زئوس از چه رو باید رخساری پارسی به خود بگیری و به جای زئوس خود را خشایارشا بنامد.
خیلی خوب و عالی بود