تیسافرن بزرگترین رامیار ایران روزگار هخامنشی
تیسافرن (چیثرافرنه به پارسی باستان) (کشته شده به سال ۳۹۵ پیش از زایش) سردار ایرانی و شهربان یا ساتراپ لیدیه و کاریا ( استان با ارزش آسیای کوچک جای گرفته در ترکیه کنونی) و برادر استاتیرای یکم همسر اردشیر دوم هخامنشی بود.
تیسافرن ازخاندان هیدارنس (یکی از شش یار داریوش بزرگ در نابودی مغ (بود. روزگار فرمان‌روایی تیسافرن بر آسیای کوچک با دگرگونی‌های مهینی در کهن نگاری ایران و یونان همزمان بود. این تقارن تیسافرن را به یکی از بازیگران مهادین رامیاری دربار هخامنشی در چالش جانشینی داریوش دوم و نیز یکی از چهره‌های ساستاریک کارا در جنگهای پلوپونزی یونان چهره نمود. تیسافرن در سال ۴۱۳ پیش از زایش از سوی داریوش دوم مأمور گرد آوری باج دیر کرده ایونیه گردید.
او شهربان داریوش دوم در لیدی بود که به همراه فرناباذ شهربان فریگیه آسیای کوچک را زیر نگین خود داشتند.درزمان تیسافرن جنگهای پلوپونز در گردش بود که در این جنگها آتن و هم پیمانانش در یک سو واسپارت با هم پیمانانی دیگر در سوی مقابل‌به جان هم افتاده بودند. هر دو سوی جنگها برای پیروزمندی بر دیگری از ایران یاری می گرفتند وتیسافرن هم با رامیاری بسنده گاهی از این وگاهی از آن پشتیبانی می کرد . هرگاه سویی رو به پیروزی بود تیسافرن به سوی ناتوان یاری میکرد و هرگاه این سوی جانی می گرفت وبه پیروزی نزدیک میشد یاری راقطع میکرد وبه سوی بازنده یاری می کرد واین کار نزدیک به 27سال به درازا کشید و تیسافرن با بینش‌و چاره اندیشی بی مانندی فرمانروای راستین یونان قلمداد میشد.یونانیان دشمنی بدتر از تیسافرن برای خود سراغ نداشتند و همواره آرزوی مرگ او را می کردند .
درواقع کارهایی که داریوش بزرگ وخشایارشا وحتی اردشیراول در میدان جنگ نتوانستند انجام دهند ؛تیسافرن با بهره گیری از هوش خود آن را به سرانجام رسانید.یونان به جایی رسیده بود که مردمانش در تنگدستی وگرسنگی و ددمنشی و...دست وپا میزد.تیسافرن می دانست که اگر یونان جانی دوباره گیرد دست اندازی در مرزهای ایران را از سرخواهد گرفت و با دست‌اندازی در گستره ایران همانند مصر وقبرس و... برانگیزنده شورش در شاهنشاهی وناامنی خواهند شد. بنابر این روش دودستگی بیانداز وحکومت کن ،یونان در میان جنگ دست وپا میزد وتیسافرن هم دورادور نگهبان آنهابود تا خوب همدیگر را بجوند.
با پانهادن کوروش کوچک به آسیای کوچک وپشتیبانی او از اسپارتیها جنگهای پلوپونز پایان یافت وهر چه تیسافرن به کوروش کوچک فرزند داریوش دوم گفت که اینکارتو مایه پایان یافتن جنگ میشود کوروش جوان آگاه نهان نهاده نشد.سرانجام تیسافرن کارهای کوروش رابه دربار گزارش داد وکوروش به دربار فراخوانده شد.او هم به ایران بازگشت ولی همه دارایی خود رابه لیزاندر اسپارتی داد تا جنگ رابه سرانجام برساند و شد آنچه که نباید میشد .اسپارت پیروز شد وجنگهای27ساله پلوپونز پایان یافت.کوروش برای اینکه از اسپارتیها سپاهی درست کرده وبعد از پدر به جنگ اردشیر برادرش برود از اسپارتیها پشتیبانی کرد.سرانجام تیسافرن در جنگی که با آژزیلاس اسپارتی کرد شکست کوچکی خورد و پروشات زن داریوش دوم این شکست را بزرگ نمود دادند و شاه دستور بریدن سر تیسافرن را داد واین پیر رامیاری با نیرنگی ناجوانمردانه کشته شد. مرگ او مایه شادیهای فراوانی در یونان شد. بی‌گمان او را بزرگترین رامیار روزگار هخامنشی می دانند.
بن مایه:
تاریخ باستان حسن پیرنیا
تاریخ باستان مهرآبادی
