لولوبیان

 

لولوبی یا لولو نام قومی آسیایی است که حدود هزار سال پیش از مهاجرت مادها و آریایی‌ها، به برخی از نواحی غربی ایران (از جنوب آذربایجان کنونی تا کردستان) مهاجرت کرده و بیش از دوهزارسال در این نواحی می‌زیستند. این قوم در اواخر دوران خود دارای حکومت شده و با برخی از همسایگان خود در جنگ بوده‌اند.

تاریخچه

بسیار پیشتر از استقرار مادها، اقوامی با نام گوتی‌ها، لولوبی‌ها، میتانی‌ها و سپس کاسی‌ها به ترتیب از شمال به جنوب در نواحی غربی ایران می‌زیسته‌اند. این اقوام با آریایی‌ها نزدیکی قومی داشته و با هوریان و اکدی‌ها و سومری‌ها ارتباطاتی داشته‌اند. بنابراین لولوبی‌ها از نخستین گروه مهاجرینی بودند که در هزاره چهارم پیش از میلاد به فلات ایران مهاجرت کردند.

برای نخستین بار، نارامسین نوه سارگن از شاهان اکد، در قرن ۲۳ قبل از میلاد در کتیبه‌ای از لولوبی‌ها یاد کرده و شرح پیروزی خود بر آنان را نوشته‌است. این کتیبه بعدها و در حوالی سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد، توسط شوتروک ناحونته پادشاه مقتدر ایلام، به شوش انتقال یافت و شرحی بر آن افزوده گشت.

قلمرو و جغرافیا

لولوبی‌ها از کوهپایه‌های شمال دیاله تا دریاچه ارومیه را تحت اشغال خود داشتند. لولوبی‌ها در جنوب محل قبایل گوتیان، و احتمالاً در حدود لرستان کنونی زندگی می‌کردند. قبایل گوتیان در محلی شرقی تر از لولوبیان زندگی می‌کردند.

قبایل لولوبی بخش وسیعی از کوه‌ها و کوهپایه‌ها را از قسمت علیای دیاله گرفته تا دریاچه ارومیه اشغال کرده بودند. لولوها در زهاب (کرمانشاه) و زور و سلیمانیه و ارومیه مسکن داشتند. شهرهای مهم آنان تاندیم، سوماشتو، آشورو، الامو، کاشو، گوتو و لولوبو نام داشت.

نژاد

لولوها در هزاره چهارم پیش از میلاد، نخستین موج مهاجرین بودند که به بخش‌های غربی ایران مهاجرت کردند. منشاء این قوم، بخش‌هایی از جنوب دشت‌های سیبری روسیه بوده‌است. در هزاره سوم پیش از میلاد و با مهاجرت موج دوم مهاجرین به ایران که آریایی‌ها نامیده می‌شدند، لولوها مغلوب شده و با آریایی‌ها آمیخته شدند. لولوها را اجداد لرهای امروزی نیز دانسته‌اند. ظاهر برخی از مردمان ساکن امروزی آذربایجان، با تصاویر و مجسمه‌های بجا مانده از لولوبی‌ها و گوتی‌ها مطابقت می‌نماید.

سیاست و مذهب

در زبان اورارتویی (لولو) به بیگانه و دشمن می‌گفتند. این نشان می‌دهد که لولوبیان از لحاظ قومی از قبایل هوریانی - اورارتویی نبوده بلکه احتملا با ایلامیان قرابت داشتند. لولوبی‌ها همچنین دشمن هوری‌ها بوده و با آنان در جنگ دائمی بوده‌اند.

معروف‌ترین پادشاه لولوبی‌ها، آنوبانی‌نی بوده‌است. نقش‌برجسته آنوبانی‌نی در سرپل ذهاب، پرده‌ای است که در آن شاه (آنوبانی‌نی) در برابر الهه ایشتار که او را در مقابل دشمنان پیروزی داده‌است، ایستاده و پای خود را بر بدن دشمن نهاده‌است. ایشتار نیزه‌ای به دست دارد و قصد دارد با طنابی که به دست گرفته، گردن اسیری دیگر را ببندد.

نوشته ذیل نقش برجسته مزبور، می‌رساند که لولوبیان در نیمه دوم هزاره سوم قبل از میلاد دارای دولتی بوده و درنتیجه جامعه‌ای طبقاتی داشتند. ولی چنان که از منابع آشوری برمی‌آید، علائم تأسیس و قوام دولت در قبایل مذکور فقط در آغاز هزاره اول قبل از میلاد مشاهده گشته‌است.

نقش برجسته آنوبانی‌نی، امروزه در داخل یک دبیرستان دخترانه در شهر سرپل ذهاب قرار دارد.

لباس

لباس لولوبی‌ها نیم تنه‌ای بود که پوستینی بر آن اضافه می‌کردند. در نقش برجسته آنوبانی‌نی، شاه دامنی از پوست داشته و الهه نیز جامه‌ای بلند از پوست بر تن دارد.

خط و زبان

احتملا نوشته آنوبانی‌نی سلطان لولویی بر صخره سرپل نزدیک شهر سرپل زهاب مربوط به قرن ۲۲ پیش از میلاد است. نام این پادشاه اکدی است و نوشته مختصری که به صحنه تصاویر برجسته (آوردن اسیران به نزد شاه توسط الهه ایشتار) منضم است، به زبان اکدی می‌باشد.

منابع

• حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی. «باستان شناسی و هنر ماد». باستان شناسی و هنر دوران تاریخی. عفاف، ۱۳۷۵
• محسنی، محمد رضا 1389: "پان ترکیسم، ایران و آذربایجان" انتشارات سمرقند
• سنگ نبشته آنوبانینی. سایت جامع گردشگری طرقبه. بازدید در تاریخ 29 اکتبر 2009.
• تاریخ ماد، دیاکونوف، ترجمه کریم کشاورز، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۰