نشانی‌های نمود سوشیانت
در جاماسب‌نامه در این باره آمده که: «آنگاه که زمان هشیدر فرارسد علاماتی پدید آید، و آن نشانه ها اینگونه می باشند
1. اینکه شب‌ها روشن‌تر از همیشه باشد.
2. اینکه ستاره هتورنگ جای خود را بگرداند و به سوی خراسان گراید.
دین در زمان هخامنشیان
در سرآغاز زمانه ماد ها مرد آیین گذار بزرگی به نام زرتشت در سرزمین های ایران خاوری آئینی بر پایه یکتا پرستی پدیدار نموده بود، زرتشت پیامبر ایران باستان بود که مزدیسنا را بنیان گذاشت. برای زایش وی زمانی میان ۱۰۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش از زایش مسیح را گمانه زده‌اند. مزدیسنای کنونی نزدیک به پنج سده دین هنجارین ایران نیز بوده است. در روزگار هخامنشیان دین بیشتر مردم (نه تمامی آنها) زرتشتی بوده است.
دین زردشت
هنگامى که چند قرن بر ورود آریاییان به ایران گذشت این قوم اندک اندک به شهر نشینى روى آوردند و این مساءله در جهان بینى ایشان تاءثیر گذاشت .
در آن روزگار انسان اصلاح گرى بر خاست و آریاییان را که خواستار ترک خرافات قدیم بودند، به آیین تازه اى دعوت کرد و آیین مغان را برانداخت . این پیامبر مصلح که خود را فرستاده خداى خوبى و روشنایى معرفى مى کرد، زردشت نام داشت . وى مدعى بود آیین خود را از آهورمزدا دریافت کرده تا جهان را از تیرگیها پاک کند و آن را به سوى نیکى و روشنایى رهنمون شود.
اروپای یخین، ایران بارانین
2-1- در اینجا سرزمین ایران را از دیدگاه تحقیقات زمین‌شناسی و مورّخان نامداری چون گیرشمن ایرانشناس معروف و دیگر دانش‌پژوهان و تاریخ‌نگاران مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بنابر تحقیقات اخیر زمین‌شناسی، در هنگامی که بخش اعظم اروپا را توده‌های یخ پوشیده بود، فلات ایران دوره‌ی باران را از سر می‌گذراند که طی آن حتّی نقاط مرتفع نیز در زیر آب قرار داشت، در آن زمان در بخش مرکزی این فلات - که امروزه به شکل بیابان نمکزار وسیعی درآمده است - دریاچه‌ای پهناور قرار داشت که رودهای بسیاری از کوههای بلند به سوی آن سرازیر می‌شد. سنگواره‌های ماهیان و صدفهای این دریاچه (که نه تنها در بیابان مزبور بلکه حتّی در دره‌های مرتفع نیز به دست آمده است)، وضع طبیعی این آب و خاک را در چند هزار سال پیش از میلاد مسیح مجسم می‌سازد. در دورانی که می‌توان آن را بین ده تا پانزده هزار سال پیش از میلاد فرض کرد، به تدریج وضع آب و هوا رو به تغییر نهاد: دوران بارانی از میان رفت و به جای آن دورانی فرا رسید که اصطلاحاً « عصر خشک » نامیده می‌شود، و هنوز هم ادامه دارد.
2-1- نام پیامبر ایرانی به شکلی که دو هزار و پانصد سال رواج داشته، زرتشت است. یونانیان این نام «رازوراسترس» ( Zoroastres ) تلفظ کرده‌اند. این کلمه به زبان لاتین راه یافت و سپس به شکل مأنوس زورواستر ( Zoroaster ) در آمد. قدیمی‌ترین اشاره‌ی معتبری که رد آثار یونانی به زرتشت شده است در رساله‌ی آلکیبادس ( Alcibiades ) افلاطون آمده است.
تاریخ ولادت زرتشت را در فاصله‌ی بین 600 تا 6000سال پیش از میلاد مسیح ذکر کرده‌اند. روایات ایرانی، که براساس منابع پهلوی مانند بوندهشن و اردای ویرافنامه تکیه دارند و پس از زوال نفوذ آیین زرتشت، یعنی 2000 سال پس از زمان زندگی او، نوشته شده‌اند، میلاد زرتشت را سه قرن قبل از اسکندر مقدونی می‌دانند. این روایت موهوم به وسیله‌ی بیرونی و مسعودی و دیگر نویسندگان اسلامی پایدار ماند و تا قرن گذشته نیز اعتبار خود را حفظ کرد.
2-2- ارسطو ( Aristotle ) و اودوکسوس ( Eudoxus ) و هرمی پوس ( Hermippus ) می‌نویسد که زرتشت پنج هزار سال پیش از جنگ تروا ( Trojan War ) می‌زیسته است. دیوجانس لائرتیوس ( Diogenes Laertius ) از قول هردمودروس ( Hermodorus ) و کسانتوس ( Xanthus ) همین نظر را نقل می‌کند. از سوی دیگر، دیودووروس اریتریایی ( Diodorus of Eretria ) و آریستو کسنوس ( Aristoxenus ) می‌گویند که فیثاغورس یکی از شاگردان زرتشت بوده است. از این‌رو پلینی ( Pliny ) به حق شک دارد که زرتشت خود نام یک تن بوده یا چند تن دیگر نیز همین نام را داشته‌اند.
پس از زرتشت، جانشینان او که در ری ، واقع در سرزمین ماد، عالی‌ترین مسند روحانی دین زرتشت را در دست داشتند زراتشتر اتما ( Zarathushtratema ) یعنی زرتشت - واران نامیده شدند.
تولد زرتشت به روایت دکتر فرهنگ مهر
4-1- اگر چه محل و تاریخ تولد زرتشت، به طور دقیق، معلوم نیست، به نظر می‌آید که ظهور او بعد از 1380 و پیش از 490 یا 480 پیش از میلاد بوده است. زیرا از یک سو در صلح‌نامه‌ای که میان پادشاه هیتیت ( Hittite ) ها و پادشاه میتانی ( Mitani ) در سال 1380 پیش از میلاد بسته شده و لوحه‌ی آن در سال 1907 میلادی در بوغازکوی کشف شده است، هنوز نام خدایان هند و ایران، مانند ایندرا ( Indra )، میترا ( Mitra )، ورونه ( Varuna ) و جز اینها با هم آورده شده است و چون با ظهور زرتشت رواج آیین او، خدایان هند به نام دَئِوَ ( Daحva ) یا خدایان بیگانه نامیده می‌شوند و اهورمزد خدای یگانه است، پس به نظر می‌آید که در تاریخ 1380 پیش از میلاد یا زرتشت هنوز ظهور نکرده بود و یا آیین او هنوز در غرب ایران رواج نداشته است. از سوی دیگر، در تقویمی که به خط یونانی نوشته شده و نسخه‌ای از آن در کاپادوس( Gappadoce ) آسیای کوچک به دست آمده است، نام ماه‌های زرتشتی، اردیبهشت، خرداد... تا اسفند، ثبت شده است. پس در زمان نوشته شدن این نسخه‌ی تقویم، یعنی کم یا بیش در 490 یا 480 پیش از میلاد، آیین زرتشت در مغرب ایران رواج داشته است - یعنی زمان ظهور زرتشت پیش از این تاریخ است. از روی قرینه‌های تاریخی نظیر این دو قرینه، که برای نمونه آورده شد، ایران‌شناسان، زمان گوید زرتشت را در فاصله هزار تا 600 پیش از میلاد می‌گیرند و در همه صورت، سخن او که به نام گاثا ( Gatha ) ها ، یعنی سرودها، معروف است، از دوران اول تاریخ فلسفه است.
روایت رادا کریشنان از فسلفه زرتشتی
شب و روز آنطور که در دوره‌ی انحطاط دین زرتشت آمده‌اند دو نیروی متضاد نیستند. هیچ حیوانی وجود ندارد که بتوان آن را صرفاً شر خواند، و هیچ چیز در دنیای مادی یافت نشود که شر محض باشد. در گاتاها، جایی که زرتشت درباره‌ی آلام خود ترنم می‌کند، ناگزیر شری را که در وجود انسان است مورد تأکید قرار می‌دهند و نوعی دوگرایی یعنی دوگرایی اخلاقی فراهم می‌آورد.
آیا آیین زرتشت، فلسفه است؟
برخی از پیروان مزدیسنا آیین خود را دینی می‌شمارند که همچون مسیحیت و اسلام از طرف خدا وحی شده است، و از این رو نباید آن را در شمار نظامهای فلسفی درآورد. اما هیچ دین آسمانی نمی‌تواند به جلب اعتقاد و ارادت مردم خردمند و روشنفکر امیدوار باشد، مگر اینکه تعلیماتش بتوانند در برابر محک عقل بایستند. از این جهت دین زرتشت را نیز که مانند سایر ادیان جنبه‌ی فوق طبیعی دارد، می‌توان از لحاظ فلسفی مورد داوری قرار داد.
کندوکاوی در آرای زرتشت درباب دوگرایی
در میان ادیان بزرگ یکتاپرست، محققاً دین زرتشت اگر قدیمی‌ترین همه‌ی آنها نباشد، می‌تواند ادعا کند که یکی از کهنسال‌ترین آنهاست. با وجود این بنا بر عرف عام، دین زرتشت دوگرای به شمار رفته است و گفته‌اند در این دین دو روح یا دو مظهر خیر و شر وجود دارند. این نکته در مورد آیین زرتشت در مراحل انحطاطی خود صدق می‌کند. به این معنی که در آن مراحل، صفا و شور اصیل تعالیم زرتشت از میان رفت و یک دوگرایی فلسفی که متضمن اسپنتامینو (آفریننده همه‌ی نیکیها) و انگره مینو (خالق همه بدیها) بود پدید آمد. ما در این باره مثال روشنی در وندیداد که تحریفی از کتاب وی - دائه وا - داتا (قانون ضد دیو)است به دست می‌دهیم. در «فرگرد» نخست چنین می‌خوانیم: «من که اهورا مزدا هستم سرزمین « ایریانا - وی جو » را به عنوان اولین و بهترین سرزمینها و کشورها و بس شایسته به وجود آوردم، آنگاه برای مقابله با آه، انگره مینوی مرگبار به دست دیوان اژدهایی قدرتمند و سرمایی شدید پدید آورد.» و باز می‌خوانیم: «من که اهورا مزدا هستم گائو را که در برگیرنده‌ی سغد است به عنوان دومین کشور نیک آفریدم، و آنگاه انگره مینوی مرگبار برای مقابله با آن، طاعونی ببار آورد که برای چهارپایان - خرد و کلان - کشنده است».
دین در زمان هخامنشی
پژوهش درباره‌ی اینکه هخامنشیان دارای دین زرتشتی بودند یا نه، مبحثی است طولانی و بسیار پیچیده میان آنانی که در تاریخ هخامنشی تحقیقات و کاوشهایی نموده و صاحب نظرند. البتّه با توجّه به زمان این سلسله، متوجّه می‌شویم که با تاریخ متداولی که از برای ظهور زرتشت ذکر می‌شود. یعنی قرن ششم پیش از میلاد بایستی هم عصر با آغاز سلطنت هخامنشیان بوده باشد. امّا تولد زرتشت در قرن ششم امروزه آن اهمیت و اعتبار گذشته را از دست داده و بسیاری از دانشمندان، حوالی قرن هشتم پیش از میلاد را عصر ظهور پیامبر می‌دانند. در اینجا به هیچ روی بر آن نیستیم تا درباره‌ی عصر پیامبر به گفت‌وگو و بحث بپردازیم. لیکن قدر مسلّم آن است که زرتشت در حدود دو قرن پیش از شاهنشاهی هخامنشی ظهور کرده است در اینجاقدر متیقّن و مسلّم آن است که ما به هیچ‌وجه نمی‌توانیم اقوال کسانی چون خسانتوس Xantus و هرمیپوس Hermipus و امثال آنها را بپذیریم که تاریخ سرسام‌آور شش هزار و یا اندکی بیشتر و کمتر را از جنگ ترویا Troia یا لشکرکشی خشایارشا به یونان و یا حمله‌ی اسکندر را ذکر می‌کنند. اینان خود به مسائلی اشاره می‌کنند که وضع را تا اندکی روشن می‌کند و آن تعدّد نام زرتشت و شخصیتهایی به نام زرتشت می‌باشند که در سحر و جادو دستی توانا داشته و در اعصار دوری زندگی می‌کرده‌اند و به مناسبت تجانس اسمی، چون پیامبر بلند آوازه شد، برای شهرت وی آن حوادث و اموری را که به زرتشتهای دیگری وابسته بود، به این وابستند و افسانه‌های مردمی جادوگر و ساحر و نیرنگ‌باز با شخصیت مردی مصلح، دانا و وارسته آمیخته شد. هر کاوشگر و محقّقی هرگاه به دقّت در اقوال و آرای تاریخ‌نویسان یونانی به کاوش، جست و جو و پژوهشی منتقدانه بپردازد، به زودی به این مسئله آگاهی می‌یابد. تاریخ‌نویسان یونانی و غیریونانی درباه‌ی روش زرتشت آن قدر به نیرنگها، شعبده‌ها و ساحری و امور خارق‌العاده اشاره می‌کنند که حدّی بر آن متصوّر نیست، و آنگاه خود را در خلال گفته‌هایشان از کسانی دیگر نیز نام می‌برند که زرتشت نام بوده و به سحر و جادو می‌پرداخته‌‌اند.
گاهنبار
گاهنبار یا گاهبار یا گهنبار دراسطوره‌های زرتشتی و آریایی آن شش روزی است که خدا دنیا را آفرید و در کتاب زند از زرتشت نقل می‌کنند که اهورامزدا دنیا را در شش گاه آفرید و اول هر گاهی نامی دارد و در اول هر گاهی جشنی سازند. همانطور که در دین‌های سامی آفریدگار جهان هستی را در شش روز می‌آفریند در دین ایرانیان کهن نیز اهورامزدا آفرینش جهان مادی را در شش گاهنبار به انجام می‌رساند. به این ترتیب که در یسنا آمده‌است:
Maidh-yo-zarem : (میدیوزَرِیم) – نخستین گاهنبار روز پانزدهم اردیبهشت ماه، چهل و پنجمین روز از اول سال که در آن آسمان آفریده شد.
Maidh-yo-shema : (میدیوشـِیم ) – روز پانزدهم تیر ماه صد و پنجمین روز سال که در این روز آب آفریده شد.
Paiti-shahem : (پَـیته‌شَـهیم) – روز سی‌ام شهریور ماه صد و هشتادمین روز سال که در این روز زمین آفریده شد.
Aya-threm : (اَیاسرِم ) - سی‌ام مهر ماه دویست و دهمین روز سال که در آن گیاه آفریده شد.
Maidh-ya-rem : (میدیارِم) – بیستم دیماه دویست و نودمین روز سال که جانوران آفریده شدند.
Hamas-path-maedem : (هَـمَـسپَـتمَـدٌم): در آخرین روز کبیسه ی سال یعنی سیصد و شصت و پنجمین روز سال که وهیشتواشت گاه می‌نامند واقع است که مردمان آفریده شدند.
هر یک از جشنهای ششگانه ی گاهنبارها پنج روز بطول می‌انجامیده و آخرین روز هر گاهنبار مهمترین روز جشن بوده‌است.
