زندگی نامه
سید نورالدین نعمت‌الله بن محمد بن کمال‌الدین یحیی کوه بنانی کرمانی نامور به شاه نعمت الله ولی چکامه سرا و عارفِ ایرانی بوده که زنجیره نعمت‌اللهی وابسته به اوست.شاه نعمت الله ولی یک از صوفیان بزرگ ایران و یکی از پیشگویان بزرگ و به نام ایران و جهان است. وی در سال ۷۳۱ هجری‌قمری زاده شد.
نقشبندیه
نقشبندیه طریقتی است منسوب به خواجه بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی (۷۹۱-۷۱۸ هـ. ق)، شاخه‌ای منشعب از سلسله خواجگان که اصل آن به عارف ایرانی خواجه یوسف همدانی باز می‌گردد.
بعدها این سلسله در هند هم نفوذ یافت و به خصوص در دوره اقتدار مغولان در هند، تأثیر و نفوذ مشایخ آنها قابل ملاحظه بود و سلاطین آن سرزمین غالباً به این طریقه منسوب بودند؛ چنانکه گویند امیر تیمور گورکانی به شاه نقشبند ارادت داشت.
ملامتیه
مَلامَتیه نام طریقتی از صوفیان است که در سده هشتم میلادی در ایران سامانی فعال بودند.
ملامیّه و ملامتیه از ماده «ملامت»، به معناى سرزنش و نکوهش، است. پیروان این فرقه به سودمندی «سرزنش نفس» باور دارند و می‌کوشند دانایی‌های خود را پنهان کرده و کاستی‌ها و اشتباهات خود را علنی کنند تا با این کار همواره با یاد نقص‌های خود باشند.
فرقه بکتاشیه
بَکتاشیه، طریقتی که خود را منسوب به حاجی بکتاش ولی زاهد خراسانی می دانند. ولی این دقیقاً به معنی ایجاد این مذهب به دست وی نیست. بسیاری پیدایش این مذهب را به دست فردی به نام بالم سلطان می دانند.
این طریقه از آناتولی شروع شد و بر اثر برخورداری از حمایت رسمی دولت عثمانی و در پی کشورگشایی‌های آن، به شبه جزیره بالکان و از آنجا به آلبانی راه یافت و بعدها خانقاههای بکتاشیه در آنجا ساخته شد. راهیابی این فرقه به شبه جزیره بالکان، در اسلام آوردن ساکنان آنجا سهم عمده‌ای داشت. امروزه بکتاشیه علاوه بر آلبانی و به طور محدود در ترکیه، در میان مردم سوریه، مصر، ترکهای مقیم اروپا و نیز مناطق آلبانیایی نشین و مسلمان مقدونیه و کوزوو رواج دارد.
مراتب در سلسه مولویه
در میان طریقت‌ها بی‌تردید طریقتی که به آداب و ارکان بیشتری عنایت را نشان می‌داد یا به عبارت صحیح‌تر بیش‌ترین آیین و رسوم را داشت طریقت مولویه بود. وابستگان طریقت مولویه مراتبی هم در میان خود داشتند. اولین مرتبه از آن مراتب محب بود. محب کسی بود که به طریقت انتساب جسته بود و از طرف یکی از مشایخ بر سلکه‌ی او تکبیر خوانده شده بود. بعد از محب، چله و به ترتیب درویش مطبخ (خان)، درویش (دده)، چله شکستن، ضابطان درگاه، خدمات مطبخ، شیخ، خلیفه، مثنوی‌خوانان، و اصول تدریس مثنوی. سالکی که اقرار می‌کرد و چله‌نشینی را به پایان می‌برد و صاحب حجره می‌شد درویش و دده خوانده می‌شد. کلمه‌ی اقرار کردن، به معنی چله‌نشینی کردن و عهد بستن به کار می‌رفت. سالک اقرار می‌کرد بر اینکه رضایت دارد خود را کاملاً به طریقت می‌سپرد.
طریقت‌های مرتبط با مولویه
مولویه - بکتاشیه
طریقتی است که به نام حاجی بکتاش معاصر مولانا تأسیس شده است. عارفی بوده که به قیوم شریعت چندان پای‌بند نبود.
مولویه - اهل فتوت
مولوی و اطرافیان وی از همان آغاز با اهل فتوت جوش خورده بودند. علی‌رغم اینکه بعضی از مشایخ اهل فتوت جوش و خروش مولوی را نتوانستند تحمل کنند به ایراد از وی پرداختند. اکثر مشایخ و اهل فتوت مولانا را قبول داشتند و وی را از خود می‌دانستند. در زمان سلطان ولد و اولو عارف چلبی هم این پیوند و یگانگی دوام پیدا کرد.
طریقت مولویه
طریقت مولویه یکی از طریقت‌های صوفیانه که در قرن هفتم هجری در آسیای صغیر رشد و نمو یافت و به اشاعه‌ی آیین خود پرداخت. پیروان این طریقت که در واقع طرفداران آیین و روش مولانا جلال‌الدین محمد بلخی بودند، پس از مولانا بالندگی یافتند. بنیانگذار اصلی طریقت مولویه بهاءالدین ولد، فرزند مولانا بود و کسی که در جهت رشد آن کوشید، اولو عارف چلبی فرزند سلطان ولد بود. در عهد امویان دسته‌ای از مذهبیون به وجود آمدند که اساس مذهب آنان روی‌گردانی از دنیا، همراه با زهدی متعصبانه و خشن در برابر آشوب‌های داخلی بود. این گروه صوفیان نام گرفتند و پس از چندی تحت تأثیر اسماعیلیان با افکار فلسفی در آمیختند. با گذشت زمان فرقه‌های متفاوتی از صوفیان شکل گرفت و خانقاههای زیادی تأسیس شد، یکی از فرقه‌ها مولویه نام داشت که به مولانا جلال‌الدین بلخی منسوب است. صوفیان به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شدند:
سهروردیه
سهروردیه یکی از طریقت های تصوف است که توسط ابوالنجیب سهروردی تاسیس شد.
در مکتب تصوف سهروردیه عرفان با تَشَرُّع و زُهد درهم آمیخته و تصوف عبارت از زهد و عبادت و رعایت فرایض دینی و تکیه بر دعا و ذکر است، برخلاف مکتب مولویه که متکی بر وجد و سماع و شعر است. در بین سالکان طریقت سهروردیه، خواندن رساله قشیریه، احیاء علوم الدین و آثار ابن عربی معمول بوده است.
سلسله ذهبیه
ذهبیه یکی از سلسله (فرقه)های تصوف اسلامی است که در ایران و سایر کشورها پیروانی دارد. اگرچه برخی اقطاب ذهبیه منسوب به مذاهب غیر شیعی هستند (مانند احمد غزالی که شافعی مذهب است) لیکن ذهبیه به عنوان یکی از سلسله (فرقه)های تصوف شیعی شناخته می‌شود. قدمت سلسله دراویش ذهبیه را به قرن سوم هجری قمری و به ابو محفوظ معروف بن فیروز کرخی معروف کرخی نسبت می‌دهند. از مشایخ آن می‌توان شیخ جنید بغدادی و شیخ سری سقطی و شیخ احمد غزالی و شیخ نجم الدین کبری را نام برد. در فارس، خراسان، آذربایجان، خوزستان و برخی بلاد دیگر، فقرای این سلسله پراکنده‌اند.
ادبیات فارسی در نخستین روزگاران
7-1-نخستین بازمانده‌ی زبانهای آریایی ایران (که جهان باستان برای ما واگذاشته) زبان اوستا یعنی کتاب مقدّس کیش زردشتی است.
تا حدود نهصد سال مردم ایران هیچ‌گونه خطّی که با آن بتوانند اوستا را بنویسند نداشتند. از این روی آن را همچنان سینه به سینه فرا می‌گرفتند و بدین‌سان آن را درست از سده‌ی هفتم قبل از میلاد تا سده‌ی سوم میلادی از نسلی به نسلی دیگر انتقال می‌دادند.
سرانجام خطّی مخصوص برای این کتاب در سده‌ی سوم میلادی ابداع شد. اوستایی که به این خط ویژه نگاشته شده به زنداوستا معروف است. این دست‌نوشته گه‌گاه تنها به نام زند خوانده شده است. دانشمند فرانسوی آنکتیل دوپرّون Anquetil du Perron ، که نخستین کسی بود که آن را در هندوستان در پایان سده‌ی دوازدهم/هیجدهم مورد بررسی قرار داد، آن را به غرب شناساند. این نوشته تا مدّتی نسبتاً طولانی در اروپا همچنان به زبان زند شهرت داشت. البته در حال حاضر اصطلاح دقیق‌تر «زبان اوستایی» متداول است خطی را که اوستا بدان ضبط شده باید «خطّ زند» دانست.
تحقیقات بسیار در باب اصل و روزگار زردشت صورت گرفته و نظریّات مختلف در این خصوص از فدیمی‌ترین زمانها پیش کشیده شده است. ولی آنچه در حال حاضر موثّق‌تر می‌نماید این است که زردشت دین خود را بین سالهای 660 و 583 ق.م، در منطقه‌ی شمال شرقی فلات ایران در آسیای مرکزی، تعلیم می‌کرده است. این امر توجیه‌پذیر است که وی نژاد از قوم ماد داشت، در شمال غرب ایران کنونی می‌زیست، و از آنجا از سمت مشرق به آسیای مرکزی سفر کرد. از میان زبانها و گویشهای موجود فلات ایران «پشتو» یا «پختو» نزدیک‌ترین خویشاوندی را با زبان اوستایی دارد. این بدان نظریّه قوّت می‌بخشد که در نواحی شمال شرقی فلات ایران در سده‌ی هفتم ق.م به زبان اوستایی تکلّم می‌شده است. اوستا اثری عظیم است که بخش عمده‌ی آن به علت تصاریف روزگار و تسلّط اقوام بیگانه بر ایران نابود و فراموش گشته است. آنچه امروز از این کتاب باقی است در اوان عصر مسیحیّت تألیف شده است. این مقدار پانزده بخش از بیست و یک بخش اصلی را شامل می‌شود و اگر بخشهای مفقود به نسبت قسمتهای موجود سنجیده شود، می‌توان گفت که در حدود یک چهارم کتاب از میان رفته است.
