عضدالدولة محمد آلب ارسلان

عضدالدولة محمد آلب ارسلان بن جغری‌بک 455-465

 سلطان آلب ارسلان دو سال و نیم حاکم خراسان بود و ده سال پادشاه ایران بود. وی ممالک خراسان – عراق عرب و عجم و خوارزم و طبرستان و کرمان و فارس و سیستان و ترکستان و آسیای صغیر را تحت حاکمیت خود داشت.

وی در سال 456 بقصد جهاد عازم بلاد ارمنستان و گرجستان شد و نخجوان را مرکز اردوی خود قرار داد. او ارمنستان و قسمتی از گرجستان و آبخازیا را فتح نمود. همچنین در این سال (456) عمیدالملک کندری کشته شد. عمیدالملک کندری وزیر مقتدر طغرل‌بیک که خطبه را بنام سلیمان پسر طغرل خوانده بود. در سال 456 در ری به حضور آلب ارسلان می‌رود. عمیدالملک که با اشاعره‌ میانه‌ای نداشت و گویا چند تن از آن‌ها را نیز کشته بود. بعد از رفتن از پیش سلطان اکثر سپاهیان آلب ارسلان بدو می‌پیوندند. و آلب ارسلان دستور بازداشت عمیدالملک را صادر کرد، وی در سال 456 کشته شد. بدنبال تعرض امپراطور روم به عراق و ارمنستان آلب ارسلان پانزده هزار سوار مجاهد به جنگ وی رفت او به سپاهیان امپراطور پیشنهاد صلح کرد. ولی وی ضمن رد این پیشنهاد گفت: در شهر ری با تو صلح خواهم کرد.

سلجوقیان ایران

سلجوقیان ایران 427-570 ه‍. ق

نیای خاندان سلجوقیان شخصی است بنام سلجوق که بقول ظهیری نیشابوری در کتاب سلجوقنامه دارای چهار پسر بنام‌های اسرائیل و میکائیل و موسی بیغو و یونس بود، با دارایی بسیار، به علت تنگی چراگاه در 375 ه‍. ق به ماوراء‌النهر آمدند و در نور بخارا و سفر سمرقند مقیم شدند. سلطان محمود غزنوی با ایشان راه دوستی در پیش می‌گیرد. از میان پسران سلجوقی میکائیل دارای دو پسر بنام‌های جغربیک و طغرل‌بک بود و طغرل‌بک است که مؤسس سلسله سجلوقیان ایران می‌باشد. سلطان محمود غزنوی علیرغم مخالفت مشاورش ارسلان جاذب که معتقد بود سلجوقیان به علت قدرتمندی نباید از جیحون بگذرند به آن‌ها اجازه عبور داد و آن‌ها در فساء و ابیورد مقیم شدند. آثار دولت و سلطنت از جبین جعفری بک و طغرل نمایان بود. اهل خراسان بخاطر عدالت و انصاف آن‌ها داوری‌های خود را به پیش ایشان می‌بردند. بین آن‌ها با سلطان مسعود غزنوی جنگ‌های روی داد و بالاخره در جنگ دندانقان 432 ه‍. ق غزنویان شکست خورده و به تصرفات هندی سلطان محمود غزنوی قناعت می‌کنند.

دوران سلجوقیان

سلجوقیان
(عصر طلایی ایران)

دوران سلجوقیان بدون شک تابناک‌ترین دوره تاریخی ایران است. این عصر اوج تمدن اسلامی ایران است. اهمیت آن را می‌توان اینگونه خلاصه کرد.

1. بنیان‌گذاری دانشگاه: نظامیه‌هایی که شهید خواجه نظام‌الملک پدید آورد. منشاء و سرمشق دانشگاه‌های امروز جهان است. دانشگاه‌های نظامیه، آموزشگاه‌هایی بودند، با فرصت تحصیل رایگان، راتبه‌های کافی برای مدرسان، کتابخانه‌های معتبر و رشته‌های تحصیلی مشخص با سازمانی درست. رشته‌های تحصیل عبارتند بودند از: فقه – حدیث – تفسیر – علوم ادبی – ریاضیات – نجوم – طبیعیات و حکمت.

نام آوران دوره غزنویان

دانشمندان دوره غزنویان

ابوریحان بیرونی (362-440 ه‍. ق): بیرونی بدون شک از آن جهت که روش کار علمی‌اش بر اساس ریاضیات و تجربه بوده است بزرگ‌ترین دانشمند قرن پنجم هجری قمری است، وی بنیان‌گذار اصلی نظریه انشقاق قاره‌ها و زیرآب بودن کره زمین است. نظریه‌ای که در سال 1970 میلادی توسط یک زمین‌شناس آمریکایی مطرح شد. بیرونی این نظریه را در کتاب تحقیق ماللهند بخوبی بیان کرده است. این دانشمند بزرگوار تحصیلات خود را در خوارزم به پایان برد، سپس تحت تربیت ابونصر منصوربن علی‌بن عراقی ریاضی‌دان بزرگ قرن چهارم و آغاز قرن پنجم قرار گرفت. چندی بعد به دربار شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر رفته مورد توجه آن امیر دانشمند قرار گرفت. و کتاب آثارالباقیه خود را بنام او در سال 391 تألیف کرد. بیرونی تا سال 427 ه‍. ق 113 جلد کتاب تألیف کرد.

سلسله غزنویان

غزنویان

غزنویان از فرزندان یزدگرد سوم ساسانی بودند که از کشته شدن وی بدست آسیابانی در مرو به ترکستان رفتند و بعد از دو سه نسلی ترک شدند و قصرهای ایشان تا قرن هشتم ه‍. ق هنوز پابرجا بوده است. نسبت ایشان بدین گونه است. امیر سبتکین بن جوق قربجکم بن قرا ارسلان بن قراملت بن قرایغمان بن فیروز بن یزدگرد سوم. این قول قاضی منهاج سراج نویسنده طبقات ناصری درباره اصل نسبت غزنویان می‌باشد.

نام آوران دوران سامانیان

دانشمندان بزرگ دوران سامانی

دوران حکومت سامانیان از دوران درخشان تاریخ ایران بشمار می‌رود بقول ابن حوقل در صورة الارض سامانیان در اخذ مالیات رعایت کمال عمل و انصاف را می‌کردند. و مملکت آل سامان بوفور نعمت و ثروت معروف بوده است. همچنین آزادی عقیده از دیگر افتخارات این دوره است. مؤلف حدود العالم می‌نویسد: کابل بتخانه‌ای داشت که رای قنوج از هند به زیارت آن می‌آمد. در بازار بخارا در قرن چهارم ه‍. ق بت خرید و فروش می‌شد. در کازرون در عهد جوانی شیخ مرشد متوفای 426 ه‍. ق تعداد گبران چنان زیاد بود که مهتر آن‌ها می‌توانست احیاناً از بنای مسجد هم جلوگیری کند. در کلیه شهرهای ایران تا دو قرن بعد از فتح ایران توسط مسلمانان آتشکده‌های روشن وجود داشت. همه این‌ها نشان می‌دهد که اسلام هیچگاه خود را به دیگران تحمیل نکرده است. بلکه این دیگرانند که به اسلام محتاجند و با آغوش باز آن را پذیرفته‌اند. با گسترش علم و دانایی تدریجاً دین‌های بودایی و مسیحی و زردشتی و مزدکی و مانوی از ایران رخت بربستند و مردم ایران اسلام را پذیرفتند بطوری که در قرن چهارم ه‍. ق اکثریت قاطع ایرانیان مسلمان اهل سنت بودند.

حکومت سامانیان تولد ملی گرایی

سامانیان
 

بنیان‌گذار حقیقی امارت سامانیان نصربن احمد بود. اولین پادشاه مستقل این خاندان برادر او است، بنام اسماعیل بن احمد که مرکز امارتش بخارا بود. بعد از مرگ نصربن احمد (297 ه‍. ق) اسماعیل با شکست دادن عمرولیث حکومت سامانیان را در ماوراء‌النهر مستقر ساخت. و حکومت نوبنیاد بنام جد ایشان سامان حکومت سامانی نامیده شد. سامان از تخم بهرام چوبین بود. اسماعیل قبل از وفات برادر و بعد از مرگ او اکثر اوقات خود را با کفار حدود شمالی بلاد سامانی به جهاد و غزا می‌گذارند. وقایع دوران امارت امیر اسماعیل سه رشته است: 1- جنگ او با عمرولیث صفاری و اسارت عمرولیث بسال 287 ه‍. ق 2- جنگ او با محمدبن زید داعی و لشکرکشی او توسط محمدبن هارون سرخسی به گرگان و طبرستان و فتح و ضمیمه آندو استان به قلمرو سامانی در سال 287 ه‍.ق.

سلسله غزنویان

غزنویان ، اولین سلسله ترک نژاد در ایران

آلپتکین ، یکی از سپهسالاران سامانیان ، در اواخر عمر خود ، از دولت سامانی ناراضی شد و به شهر غزنین رفت و با جانشینانش در این شهر حکومتی را تشکیل داد که این حکومت غزنویان نامیده شد . آن ها از غزنین به جنگ با بت پرستان می رفتند . 
سلطان محمودغزنوی ، بزرگترین فرمانرواهای غزنویان ، قلمرو خود را از غزنین فرا تر برد . او به سیستان لشکر کشید و بقایای صفاریان را بر انداخت ، به خراسان و ماوراءالنهر حمله کرد و قسمتی از قلمرو آل بویه را به تصرف درآورد.

نگاهی به سامانیان

تشکیل سلسله سامانیان در ماوراءالنهر 
امیر اسماعیل سامانی در زمان جنگ عمرولیث صفاری با مخالفان , در ماوراءالنهر سلسله سامانیان را تاسیس کرد. او که قدرت را از پدران خود و جنگ با ترکان بت پرست بدست آورده بود , قلمرو سامانیان را گسترش داد. پایتخت او شهر بخارا بود . او پس از شکست دادن عمرولیث , تمام خراسان را فتح کرد و بدلیل دلیری و توجه به عمران و آبادی کشور , دولت سامانیان را به قدرت و وسعت فراوانی رساند. 

هزاراسپیان

سلسله هزاراسپیان

هزاراسپیان که به نام اتابکان لرستان نیز شناخته می‌شود نام سلسله‌ای کرد است که از ( ۵۵۰ تا ۸۲۷ هَ. ق.)، (۱۱۴۸ تا ۱۴۲۴) به نواحی لرستان کنونی و بخش‌هایی از استان خوزستان و چهارمحال و بختیاری حکومت کرده‌اند.اتابکان به دو دسته اتابکان لر بزرگ و اتابکان لر کوچک تقسیم می‌شود.پایتخت اتابکان لر بزرگ در شهر ایذه (ایدج) و پایتخت اتابکان لر کوچک در شهر خرم‌آباد بود.

سلسله هزاراسپیان مشهور است به حکومت اتابکان لر بزرگ از قرن ششم تا اوایل قرن یازدهم. پایتخت این امرا در شهر ایذه (ایذج) بود. بعضی از مورخین اتابکان لر کوچک را هم به عنوان سلسله هزاراسپیان نام برده‌اند که پایتخت این امرا خرم‌آباد بود.این دو سلسله مشهور به اتابکان لر بزرگ و اتابکان لر کوچک بیش از چهار سده بر نواحی وسیعی فرمان راندند.